40 هفته انتظار برای به‌دنیاآمدن عضو جدید خانواده شاید به‌ظاهر زیاد باشد، ولی باور کنید که به چشم برهم‌زدنی می‌گذرد. هرچند که این مدت برای مادر بسیار اضطراب‌آور است. فرقی نمی‌کند که فرزند چندم مادر باشد، درهرحال او برای سلامتی جنین، تولد به‌موقع و زایمان راحتش مضطرب و نگران خواهد بود. یکی از نگرانی‌هایی که در دوران بارداری به سراغ مادرها می‌آید، زایمان زودرس است. ولی تعریف دقیق این نوع زایمان چیست، چه دلایلی، احتمال وقوع آن را افزایش می‌دهند و راه‌های پیشگیری از آن کدام است؟ در این متن قصد داریم برای اطلاع شما عزیزان به طور کامل به زایمان زودرس و تمامی نکات آن بپردازیم. از شما دعوت می‌کنیم که مجله نوت روز را تا پایان همراهی نمایید.
زایمان زودرس چیست؟
تولد نوزاد را بر اساس سه بازه زمانی به‌صورت زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:
• زایمان سالم و طبیعی: بین 37 تا 42 هفته بارداری
• زایمان تأخیری یا دیررس: بیش از 42 هفته بارداری
• زایمان زودهنگام یا زودرس: قبل از 37 هفته بارداری
زمانی که نوزاد بین هفته 35 تا 37 بارداری متولد شود، زایمان را زودرس می‌نامند. در چنین حالتی نوزاد متولد شده ظاهر متفاوتی نخواهد داشت، ولی برای نگهداری بهتر برای مدتی او را در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌کنند. دلیل این کار این است که نوزاد نسبت به شرایط طبیعی و نرمال در معرض خطر بیشتری قرار دارد، اما علت زایمان زودرس چیست؟ در بخش بعدی به این سؤال به طور کامل پاسخ داده‌ایم.
علل زایمان زودرس چیست؟
با بروز نشانه‌هایی، پزشک متوجه زایمان زودهنگام مادر می‌شود. از جمله مهم‌ترین علائم زایمان زودرس عبارت هستند از:
• درد در کمر به‌خصوص در قسمت پایینی آن
• انقباض رحم در بازه‌های زمانی 10 دقیقه‌ای
• گرفتگی در قسمت پایینی شکم
• بروز علائمی شبیه به بیماری آنفولانزا از قبیل آبریزش، اسهال، گرفتگی و استفراغ
• افزایش فشار به واژن یا لگن
• افزایش میزان ترشحات واژن
• خونریزی خفیف در واژن
علت زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودهنگام گریبان‌گیر بسیاری از مادران می‌شود. بااین‌حال هنوز علل زایمان زودرس به طور قطعی مشخص نشده است. بااین‌وجود متخصصان و پزشکان معتقد هستند که عواملی وجود دارند که موجب تحریک بدن برای اتمام بارداری می‌شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل آن، سن مادر در دوران حاملگی است. به طور معمول زنانی که در سن کمتر از 17 و بیشتر از 35 سال باردار می‌شوند بیشتر در معرض زایمان زودرس قرار می‌گیرند. علاوه بر این احتمال زایمان زودهنگام در مادران مبتلا به بیماری‌های زیر نیز بیشتر است:
• بیماری‌های قلبی
• بیماری‌های کلیوی
• فشارخون بالا
• دیابت
عواملی نیز وجود دارند که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم موجب زایمان زودهنگام می‌شوند. این عوامل به شرح زیر هستند:
• کمبود برخی از مواد مغذی قبل از اقدام به بارداری
• فاصله زمانی کمتر از 24 هفته بین دو بارداری متوالی
• اضافه یا کمبود وزن قبل از اقدام به بارداری
• استعمال دخانیات
• مصرف داروهای غیرمجاز
• نوشیدن مشروبات الکی در دوران بارداری
• ابتلا به عفونت از قبیل عفونت مجاری ادراری
• تجربه زایمان زودرس در بارداری‌های قبلی
• دهانه رحم ضعیف
تشخیص زایمان زودرس؛ معرفی مطمئن‌ترین روش‌ها
مطمئن‌ترین روش تشخیص زایمان زودهنگام مراجعه به پزشک و تجویز تست‌های آزمایشگاهی مرتبط با آن است. از جمله مهم‌ترین این آزمایش‌ها عبارت هستند از:
• تست نوع خون و آنتی‌بادی: در این آزمایش تفاوت بین خون مادر و نوزاد مشخص می‌شود. این تفاوت‌ها ممکن است موجب آسیب مغزی و زردی شود.
• اندازه‌گیری مکرر قند خون: این تست از بروز کاهش یا افزایش قند خون جلوگیری می‌کند.
• تست گلبول‌های سفید: در این تست میزان گلبول‌های سفید خون اندازه‌گیری می‌شود که تعداد غیرطبیعی آن نشان‌دهنده عفونت است.
• آزمایش کامل خون: کم‌خونی و پرخونی به‌صورت بالینی قابل تشخیص نیست. به همین خاطر آزمایش آن توصیه می‌شود.
زایمان زودرس چه آسیب‌های بر نوزاد وارد می‌کند؟
عوارض این نوع زایمان به دودسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شود. در واقع برخی از عارضه‌های به وجود آمده در نوزاد، چندی پس از تولد از بین می‌رود، ولی برخی دیگر برای مدت‌زمان بیشتری او را درگیر می‌کند. این نکته را به‌خاطر داشته باشید که هر چه زایمان زودتر از موعدش صورت گیرد، احتمال عوارض بیشتر می‌شود. وزن نوزاد به هنگام تولید نیز بر میزان احتمال بروز عوارض تأثیر می‌گذارد. در ادامه عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت این زایمان را به‌صورت مجزا توضیح می‌دهیم.
محتمل‌ترین عوارض کوتاه‌مدت زایمان زودهنگام برای نوزاد
عوارض کوتاه‌مدت زایمان زودهنگام تنها در هفته‌های اول مشاهده می‌شود. این عوارض به شرح زیر هستند:
• مشکلات قلبی: این مشکلات فشارخون و تبعاتی این‌چنینی را به دنبال دارد.
• مشکلات تنفسی: باتوجه‌به نابالغ بودن سیستم تنفسی مشکلاتی از قبیل توقف تنفس در نوزاد به وجود می‌آید.
• مشکلات تنظیم دمای بدن: به دلیل کمبود میزان چربی ذخیره شده در بدن بروز پیدا می‌کند.
• مشکلات مغزی: هر چه زایمان زودتر انجام شود، احتمال خونریزی‌های خفیف مغزی نوزاد بیشتر خواهد شد.
• مشکلات گوارشی: باتوجه‌به نابالغ بودن سیستم گوارشی، نوزاد دچار مشکلاتی از قبیل انتروکولیت نکروزان می‌شود.
• مشکلات سیستم ایمنی: چنین نوزادانی بیشتر در معرض عفونت و بیماری قرار می‌گیرند.
• مشکلات خونی: زردی و کم‌خونی در نوزادان زودرس شایع‌تر از سایر نوزادان است.
• مشکل در متابولیسم: عدم ذخیره میزان کافی گلوکز یا عدم توانایی در تبدیل آن منجر به کمبود قند خون نوزاد می‌شود.
محتمل‌ترین عوارض بلندمدت زایمان زودرس در نوزادان
عوارض بلندمدت زایمان زودهنگام تمامی نوزادان زودرس را تهدید می‌کند. برخی از این عوارض تا کودکی و برخی تا پایان عمر همراه نوزاد خواهد بود. از جمله شایع‌ترین و محتمل‌ترین این عوارض عبارت هستند از:
• مشکل در شنوایی
• ناتوانی در یادگیری
• ناتوانی فیزیکی، عملکردی و رفتاری
• تأخیر در رشد
• مشکلات بینایی یا کوری
• مشکلات دندان مانند غیرطبیعی شدن رنگ آن‌ها
رایج‌ترین راه‌های جلوگیری از زایمان زودرس؛ معرفی روش‌های خانگی
راه‌های بسیاری برای پیشگیری و کاهش احتمال زایمان زودتر از زمان موعدش وجود دارد که روش‌های خانگی آن به شرح زیر است:
• تخلیه به‌موقع مثانه: نگه‌داشتن طولانی‌مدت ادرار عوارضی از قبیل عفونت و التهاب مثانه و رحم را به دنبال دارد.
• نوشیدن زیاد مایعات و آب: کمبود آب منجر به انقباضات رحم و بروز علائم زایمان زودهنگام می‌شود.
• پیاده‌روی: ورزش و پیاده‌روی در ماه‌های آخر به زایمان راحت و بهبود گردش خون و عملکرد قلب منجر خواهد شد.
• دراز نکشیدن روی شکم: درازکشیدن به پشت موجب شل شدن رحم و فشار بر ستون فقرات می‌شود.
• استحمام با آب گرم: استحمام به آرامش عضلات و رحم کمک می‌کند.
پیشگیری از زایمان زودرس با رعایت سه نکته مهم
برای این که زایمانی راحت و نوزادی سالم داشته باشید، در قدم اول باید وضعیت سلامت خود را قبل از اقدام به بارداری بررسی کنید. در واقع مهم‌ترین قدم برای پیشگیری از زایمان زودهنگام مراقبت‌های قبل از اقدام به بارداری و زایمان است.
پیشگیری از زایمان زودرس در برخی از موارد غیرممکن خواهد بود. بااین‌حال روش‌هایی وجود دارد که احتمال آن را به‌شدت کاهش می‌دهد. برخی از این روش‌ها به شرح زیر هستند.
سبک زندگی سالم؛ فاکتوری مؤثر در زایمان راحت
بدن شما برای رشد موجودی دیگر باید توانایی و سلامتی لازم را داشته باشید. برای حفظ و بهبود سلامتی بدن باید سبک زندگی خود را به شیوه‌ای صحیح تغییر دهید. از جمله مهم‌ترین مسائلی که بر زایمان راحت تأثیر می‌گذارند عبارت هستند از:
• عدم استعمال سیگار، تنباکو، سیگار الکترونیکی و هرگونه دخانیات
• عدم استعمال الکل از سه ماه قبل از بارداری تا زمان زایمان
• عدم مصرف دارو به‌صورت سرخود
• داشتن فعالیت مستمر و روزانه زیر نظر پزشک
• کنترل فشارخون و قند
• جلوگیری از افزایش یا کمبود وزن
• کاهش اضطراب و استرس با گوش‌دادن به آهنگ یا انجام حرکات یوگا
• داشتن رابطه‌ای سالم و آرام با اطرافیان
مراقبت‌های دوران حاملگی از خود و جنین
دوران بارداری اهمیت بالایی دارد. جنین در رحم شما رشد می‌کند و مواد مغذی مورد نیازش را از بدنتان تأمین خواهد کرد. علاوه بر این فعالیت‌ها، روابط شما، آرامش اعصابتان و … بر سلامت جنین تأثیر دارند. پیشنهاد می‌دهیم که به همراه همسر خود در جلسات آموزشی مراقبت پیش از زایمان شرکت نمایید. صدای زیاد، خشونت، تغذیه نامناسب، اضطراب و مواردی ازاین‌قبیل فاکتورهایی هستند که سلامت جنین را تهدید می‌کنند.
اطلاع از علائم زایمان زودرس
از تمامی علائم زایمان زودرس مطلع باشید. این مسئله به شما کمک می‌کند که در صورت بروز و مشاهده هر یک از آن‌ها به متخصص یا فوق‌تخصص زنان مراجعه کنید و زمان طلایی نجات جنین را از دست ندهید. مصرف برخی از داروها نیز احتمال این زایمان را کاهش می‌دهند. در بخش بعدی به معرفی این داروها خواهیم پرداخت.
معرفی مواد غذایی مؤثر بر زایمان زودرس
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که تزریق هورمون پروژسترون می‌تواند از زایمان زودرس جلوگیری کند. برخی از زنان دهانه رحم کوتاهی دارند که برای تعویق زمان زایمان هورمون پروژسترون به واژن آن‌ها تزریق می‌شود. تزریق این هورمون به زنانی که تجربه زایمان زودهنگام را دارند نیز توصیه شده است.
علاوه بر این برخی از داروها تعداد دفعات و میزان انقباض رحم را کاهش می‌دهند و به این طریق موجب تعویق زایمان می‌شوند. البته این نکته را به‌خاطر داشته باشید که این داروها نیز بدون تجویز پزشک نباید مصرف شوند. اصولاً این داروها در هفته‌های 24 تا 34 توسط متخصص زنان تجویز خواهد شد. برخی از این داروها به شرح زیر هستند:
• نیفدیپین
• ایبوپروفن
• ایندومتاسین
• کتورولاک
• تربوتالین
• سولینداک
• آنتی‌بیوتیک
روش‌های درمان نوزادان زودرس
نوزادان زودرس در روزها و گاهی هفته‌های اول در بیمارستان بستری می‌شوند و علائم حیاتی آن‌ها از قبیل میزان اکسیژن خون، تنفس و ضربان قلب نوزاد با دستگاه‌ها و نمایشگرهای نظارتی بررسی می‌شود. برخی از نوزادان زودرس توانایی مکیدن یا خوردن شیر مادر یا شیرخشک را ندارند. در این حالت به کمک تزریق وریدی یا لوله‌های متصل به بینی یا دهان، نوزاد تغذیه می‌شود.
علاوه بر موارد فوق ریه نوزادان زودرس ناقص است. ازاین‌رو توانایی تنفس با دستگاه را ندارند. به همین خاطر بسته به توانایی تنفس نوزاد، از روش‌های زیر برای اکسیژن‌رسانی کمک می‌گیرند:
• هود اکسیژن
• استفاده از فشار مثبت مداوم
• دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور
شانس زنده ماندن نوزاد زودرس چقدر است؟
تعیین احتمال و شانس زنده ماندن نوزاد به دو فاکتور وزن تولد و درجه زودرس بودن بستگی دارد. دو سوم نوزادانی که در هفته 24 یعنی ماه ششم بارداری متولد می‌شوند به کمک مراقبت‌های ویژه زنده می‌مانند. علاوه بر این 98 درصد نوزادانی که در هفته 30 بارداری به دنیا می‌آیند، زنده می‌مانند. بااین‌حال احتمال زنده ماندن نوزاد غیرقابل‌پیش‌بینی است و به شرایط او بستگی دارد.
تعیین سن صحیح نوزاد زودرس
بسیاری از مواقع والدین از نوزادان زودرس بیشتر از سنشان توقع و انتظار دارند. این انتظار به دلیل عدم تعیین صحیح سن نوزاد به وجود می‌آید. برای تعیین سن نوزاد مدت زمانی که زودتر از حالت طبیعی به دنیا آمده است را از سن که از زمان تولدش محاسبه می‌شود، کم می‌کنند.
به‌عنوان‌مثال اگر 8 ماه از سن تولد نوزاد شما گذشته و 2 ماه زودتر از زمان مقرر متولد شده است، سن صحیح نوزاد شما 6 ماه خواهد بود؛ بنابراین از نوزاد خود توقع رفتارهای حرکتی و رفتاری نوزاد 6 ماه را داشته باشید و او را با سایز نوزادان سالم ۸ماهه مقایسه نکنید.
زمان مرخص شدن از بیمارستان
همان‌طور که در متن بالا توضیح دادیم، نوزادان پس از تولد تا مدتی در بیمارستان بستری می‌شوند و تحت مراقبت‌های ویژه قرار می‌گیرند. مرخص شدن نوزاد تنها توسط پزشک تعیین می‌شود. اصولاً پزشکان زمانی اجازه مرخصی می‌دهند که نوزاد به شرایط زیر رسیده باشد:
• امکان شیردهی مادر فراهم شود.
• امکان حفظ دما و وزن بدن وجود داشته باشد.
• امکان تنفس نوزاد بدون هیچ دستگاهی فراهم شود.
• نوزاد به عفونتی مبتلا نباشد.
کلام آخر
زایمان زودرس مسئله‌ای شایع در زنان باردار است که به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. راه‌های کمی برای پیشگیری از این مشکل وجود دارد که بیشتر آن‌ها هنوز به اثبات نرسیدند. بااین‌حال با رعایت مراقبت‌های پیش از بارداری می‌توان احتمال آن را کاهش داد. همچنین با اطلاع از علائم آن عکس‌العملی صحیح و سریع خواهید داشت که خطر آسیب رسیدن به نوزاد و مادر را بسیار کم می‌کند. ازاین‌رو در متن فوق به چیستی، علائم و روش‌های درمان آن پرداختیم. اگر شما هم میخواهید با علائم بارداری و موارد مربوط به آن آشنا شوید، با ما در مجله نوت روز همراه باشید.
منابع: mayoclinic, healthline ,health.state,
