تنها کافی است که بزرگان فامیل متوجه بارداری دختر جوانی در خانواده شوند. آن‌وقت هر یک از آن‌ها کمبود ویتامین یا ماده مغذی را تشخیص می‌دهد و برحسب همین تشخیص‌ها مصرف دم‌نوش یا گیاهی خاص را تجویز می‌کند، ولی در بسیاری از مواقع همین تجویزهای بدون تخصص موجب آسیب به جنین یا مادر می‌شود. البته امروزه زنان باردار به‌جای مصرف دم‌نوش یا روغن‌های گیاهی مختلف، مکمل های دوران بارداری را بدون تجویز پزشک در برنامه خود قرار می‌دهند.
مکمل دوران بارداری در انواع مختلفی تولید می‌شود که هر یک آن‌ها ویژگی خاصی دارد. درواقع پزشکان و متخصصان پس از معاینه مادر باردار با توجه به فاکتورهایی آن‌ها را تجویز خواهند کرد. مکمل‌ها نقش بسیار مهمی در سلامت جنین و مادر دارند، ولی استفاده بی‌مورد آن‌ها ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
مولتی‌ویتامین‌ها نیز در کنار مکمل‌ها و برنامه غذایی استاندارد زایمانی راحت را برای مادر به ارمغان می‌آورند، ولی مصرف بی‌مورد آن‌ها نیز به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. در این متن قصد داریم به معرفی ضروری‌ترین مکمل‌ها و مولتی ویتامین بارداری بپردازیم. همچنین موارد مصرف هر یک از آن‌ها را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد. از شما دعوت می‌کنیم برای اطلاع از هر یک از این موضوعات مجله نوت روز را تا پایان همراهی نمایید.
مکمل دوران بارداری چیست؟
بدن شما برای سلامتی و انجام فعالیت‌های روزانه‌اش به انواع مواد مغذی ازجمله پروتئین، کربوهیدرات، چربی، فیبر، مواد معدنی و ویتامین‌ها نیاز دارد. ویتامین‌ها ترکیبات آلی هستند که بدن قادر به ساخت برخی از آن‌ها نیست. درواقع به‌غیراز ویتامین D که از طریق نور خورشید تأمین می‌شود، سایر ویتامین‌های موردنیاز دوران بارداری در مواد غذایی مختلف وجود دارند.
مکمل دوران بارداری حاوی مواد مغذی است که کمبودهای رژیم غذایی شما را رفع می‌کند. مولتی‌ویتامین‌ها، مکمل مواد معدنی، کپسول‌های روغن ماهی و مکمل‌های گیاهی ازجمله مکمل های دوران بارداری هستند.
مولتی ویتامین بارداری چیست؟
مولتی ویتامین مخصوص بارداری ترکیبی از مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف است که معمولاً به‌صورت قرص مصرف می‌شود. درواقع این نوع مولتی‌ویتامین‌ها به‌طور ویژه برای زنان باردار طراحی‌شده است، اما آن‌ها جایگزین رژیم غذایی سالم نخواهند شد. ازاین‌رو لازم است که تغذیه سالمی داشته باشید، حتی اگر مولتی ویتامین مخصوص بارداری مصرف می‌کنید.
آیا مصرف مکمل دوران بارداری ضروری است؟
مواد مغذی نقش مهمی را در سلامتی هر فردی ایفا می‌کنند. در دوران بارداری نقش این مواد پررنگ‌تر از سایر دوران زندگی است؛ چراکه در بارداری سلامت جنین نیز مطرح خواهد بود. درواقع شرایط بارداری نیاز به مواد مغذی و درشت مغذی‌ها را افزایش می‌دهد. برخی از این درشت مغذی‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
• کربوهیدرات
• پروتئین
• چربی
دلایل تجویز مکمل دوران بارداری چیست؟
مادران باردار به دلایل مختلفی ممکن است به مکمل دوران بارداری نیاز داشته باشند. برخی از این دلایل به شرح زیر هستند:
• کمبود مواد مغذی: درصورتی‌که آزمایش خون مادر باردار نشان‌دهنده کمبود ویتامین یا مواد معدنی باشد، متخصص مصرف مکمل را تجویز می‌کند. کمبود مواد مغذی مانند فولات منجر به نقایص مادرزادی در جنین می‌شود.
• Hyperemesis gravidarum: این عارضه باحالت تهوع و استفراغ شدید مشخص می‌شود که منجر به کاهش وزن و کمبود مواد مغذی مادر خواهد شد.
• محدودیت‌های غذایی: افرادی که از رژیم غذایی خاصی مانند گیاه‌خواری پیروی می‌کنند یا حساسیت غذایی و آلرژی دارند، ممکن است دچار کمبود ریزمغذی‌ها شوند.
• استعمال سیگار: مصرف سیگار موجب کاهش بسیاری از مواد غذایی موردنیاز مادر ازجمله ویتامین C و فولات می‌شود. به همین خاطر متخصصان استعمال سیگار را در این دوران ممنوع کرده‌اند.
• حاملگی چندقلویی: زنانی که چندقلو باردار هستند، بیشتر از سایر زنان باردار به ریزمغذی‌ها نیاز دارند. به همین خاطر مصرف مکمل‌ها به آن‌ها توصیه می‌شود.
• جهش‌های ژنتیکی: مادرانی که به مشکلات ژنتیکی مانند متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز (MTHFR) دچار هستند، برای جلوگیری از عوارض آن باید مکمل‌هایی خاص مصرف کنند.
• تغذیه نامناسب: زنانی که غذا کم می‌خورند یا رژیم غذایی استاندارد و مناسبی ندارند، برای جلوگیری از کمبود مواد مغذی به مکمل های دوران بارداری نیاز دارند.
علاوه بر موارد فوق متخصصان کالج آمریکایی زنان و زایمان ACOG توصیه می‌کنند که همه مادران باردار مصرف مکمل ویتامین و اسیدفولیک را در برنامه غذایی خود قرار دهند. مکمل‌ها موجب پر شدن شکاف‌های تغذیه‌ای می‌شوند و از بروز ناهنجاری‌های رشدی مانند اسپینا بیفیدا در بدو تولد جلوگیری می‌کنند.
چه زمانی باید مصرف مولتی ویتامین بارداری را شروع کرد؟
بهترین زمان برای شروع مصرف مولتی‌ویتامین‌ها سه ماه قبل از تلاش برای تشکیل لقاح جنین است. دراین‌باره دکتر «روبرت گرین» متخصص زنان مرکز «باروری سیراسیوس نیویورک» توضیح می‌دهد که :
تخمک سه ماه قبل از رها شدن به بلوغ می‌رسد. به همین خاطر توصیه می‌شود که مواد مغذی موردنیاز در دسترس آن قرار بگیرد.
همچنین دکتر «سودیپ کوکرجی» متخصص نوزادان در بیمارستان «اورنج کانتی کالیفرنیا» دراین‌باره می‌گوید:
با توجه به این‌که اختلالات سیستم عصبی از قبیل اسپینا بیفیدا در 4 تا 6 هفته اول بارداری رخ می‌دهد، مصرف مکمل های دوران بارداری را به اولین دیدار خود با پزشک موکول نکنید.
درواقع دکتر کوکرجی توصیه می‌کند که مصرف فولیک اسید در دوران بارداری را از زمانی آغاز نمایید که متوجه حاملگی خود شدید. میزان مصرف پیشنهادی این ماده مغذی در حدود 600 میکروگرم است.
ضروری‌ترین مکمل‌های دوران بارداری
درست مانند داروها باید مکمل‌های ریزمغذی و گیاهی را زیر نظر پزشک متخصص خود مصرف کنید. همچنین توصیه می‌کنیم که مکمل‌ها را از برندی معتبر بخرید. به خاطر داشته باشید که برندهای خارجی در صورتی قابل‌اعتماد هستند که توسط سازمان‌هایی مانند ایالت متحده داروسازی (USP) تأییدشده باشند. چنین سازمان‌هایی تولید استاندارد مولتی ویتامین بارداری و مکمل‌ها را تضمین می‌کنند. در ادامه به معرفی ضروری‌ترین مکمل‌های دوران بارداری خواهیم پرداخت.
مولتی ویتامین بارداری؛ کاهش‌دهنده خطر پره اکلامیسی
ویتامین‌های دوران بارداری موجب افزایش ریزمغذی‌های موردنیاز در حاملگی می‌شوند. مصرف مولتی ویتامین در بارداری، قبل از آن و در دوران شیردهی توصیه‌شده است. مطالعات ثابت می‌کنند که مصرف مولتی‌ویتامین در بارداری خطرزایمان زودرس و پره اکلامیسی را کاهش می‌دهد. پره اکلامیسی یا مسمومیت بارداری عارضه‌ای است که با فشارخون بالا و پروتئین در ادرار مشخص می‌شود.
فولات؛ ضروری‌ترین مکمل دارویی بارداری
فولات نوعی ویتامین B است که در سنتز DNA، تولید گلبول‌های قرمز خون و رشد و نمو جنین نقش مهمی دارد. اسیدفولیک شکل مصنوعی فولات است که در بیشتر مکمل‌ها یافت می‌شود. این ریزمغذی در بدن به فولات L-methylfolate تبدیل خواهد شد.
برای کاهش خطر ناهنجاری‌های مادرزادی مانند نقص قلب و شکاف کام مصرف روزانه 600 میکروگرم فولات یا اسیدفولیک توصیه می‌شود. مصرف این مکمل هیچ عارضه جانبی برای جنین یا مادر ندارد. باوجوداینکه فولات از طریق رژیم غذایی تأمین می‌شود، ولی بسیاری از زنان رژیم غذایی مناسبی ندارند، ازاین‌رو مصرف مکمل برای چنین افرادی ضروری است.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری CDC نیز توصیه می‌کند که زنان بارور به‌طور روزانه حداقل 400 میکروگرم اسیدفولیک یا فولات مصرف کنند. بسیاری از بارداری‌ها بدون برنامه‌ریزی و ناخواسته هستند. به همین خاطر با کمبود فولات همراه می‌شوند.
آهن؛ حمل‌کننده اکسیژن
در دوران بارداری نیاز به آهن بسیار افزایش پیدا می‌کند؛ چراکه حجم خون مادر در حدود 45 درصد بیشتر می‌شود. آهن ماده مهمی به شمار می‌آید که در انتقال اکسیژن، رشد و نمو سالم جنین و جفت لازم و ضروری است.
کمبود آهن در دوران بارداری احتمال زایمان زودرس، کم‌خونی نوزاد و افسردگی مادر را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که کمبود این ماده مغذی در بین زنان ایرانی بسیار رواج دارد. به همین خاطر متخصصان مصرف روزانه 27 میلی‌گرم آهن را به زنان باردار توصیه می‌کنند. البته اگر کمبود آهن یا کم‌خونی شما شدیدتر باشد، به مقدار بیشتری از این مکمل نیاز خواهید داشت.
درصورتی‌که کمبود آهن ندارید، از مکمل‌های آن استفاده نکنید؛ چراکه مصرف بی‌مورد این مکمل عوارض جانبی زیر را به همراه خواهد داشت:
• یبوست
• استفراغ
• بالا رفتن غیرطبیعی سطح هموگلوبین
ویتامین D؛ ضامن سلامتی استخوان‌ها
ویتامین D ویتامین محلول در چربی است که موجب بهبود سیستم ایمنی بدن، تقسیم سلولی و سلامت استخوان‌ها می‌شود. همچنین کمبود ویتامین دی در دوران بارداری خطرزایمان زودرس، دیابت بارداری، سزارین و پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد.
متخصصان مصرف روزانه 15 میکروگرم ویتامین دی را توصیه می‌کنند. بااین‌حال برخی از کارشناسان معتقد هستند که نیاز به ویتامین D در دوران بارداری از این مقدار بیشتر است. مصرف قرص ویتامین دی در بارداری نیز توسط برخی از پزشکان تجویز می‌شود. به‌هرحال توصیه می‌کنیم که در خصوص میزان مصرف آن با پزشک معالجتان مشورت نمایید.
منیزیم؛ بهبوددهنده اعصاب
منیزیم ماده معدنی مهمی است که در بسیاری از واکنش‌های شیمیایی نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین این ماده مغذی در عملکرد ماهیچه‌ها، اعصاب و سیستم ایمنی تأثیر دارد. کمبود این ماده معدنی در دوران بارداری خطرزایمان زودرس و ابتلا به فشارخون مزمن را افزایش می‌دهد. مطالعات دیگری نیز ثابت کرده‌اند که محدودیت رشد جنین به خاطر کمبود منیزیم است.
روغن ماهی و ضروری‌ترین اسیدهای چرب موجود در آن
روغن ماهی حاوی دو اسید چرب ضروری دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) و ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) است. این دو اسید نقش مؤثری در رشد مغز جنین دارند. با مصرف مکمل‌های DHA و EPA می‌توان کمبود بدن را جبران کرد. برخی از مطالعات نیز ثابت می‌کنند که مصرف این مکمل‌ها به کاهش افسردگی مادر، بهبود رشد چشم جنین و کاهش احتمال زایمان زودرس منجر می‌شود.
سطح DHA مادر فاکتوری مهم است که بر رشد مناسب جنین تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال مطالعاتی نیز وجود دارند که بر عدم تأثیر این مکمل‌ها در کاهش افسردگی و رشد مغز جنین تأکیددارند. البته شاید مصرف این مکمل تأثیر چندانی بر رشد جنین نداشته باشد، ولی با عوارضی نیز همراه نخواهد بود.
پروبیوتیک‌ها و تأثیر شگفت‌انگیز آن‌ها
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که موجب بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شوند. مصرف این ماده مغذی با هیچ عارضه جانبی همراه نیست. همچنین مصرف پروبیوتیک خطر ابتلا به بیماری و عارضه‌های زیر را کاهش می‌دهد:
• افسردگی پس از زایمان
• اگزما
• درماتیت نوزاد
• دیابت بارداری
کولین دوست مغز و اعصاب جنین
پزشکان مصرف روزانه 450 میلی‌گرم مکمل کولین را برای کاهش ناهنجاری‌های مغز و بهبود ستون فقرات جنین توصیه می‌کنند. این نکته را به خاطر داشته باشید که مولتی‌ویتامین دوران بارداری حاوی کولین نیست؛ بنابراین برای تأمین این ماده مغذی طبق نظر پزشک باید مکمل کولین را به‌طور جداگانه تهیه کنید.
ویتامین‌های گروه B و تأثیر آن بر سلامتی مادر و جنین
ویتامین‌های گروه B نیز نقشی مؤثری بر سلامت مادر و جنین دارند. در ادامه به‌طور مجزا تأثیر هر یک از آن‌ها را توضیح خواهیم داد:
• ویتامین B1 (تیامین): به تکامل و رشد سیستم عصبی و مغز جنین کمک می‌کند.
• ویتامین B2 (ریبوفلاوین): موجب طراوت پوست و سلامتی چشم جنین می‌شود.
• ویتامین B3 (نیاسین): بر عملکرد دستگاه گوارش و کاهش حالت تهوع تأثیر مثبت دارد.
• ویتامین B5 (پانتوتنیک‌اسید): به کاهش گرفتگی عضله‌های پا و تولید هورمون‌های بارداری منجر می‌شود.
• ویتامین B6 (پیرودوکسین): به تکامل و رشد مغز و سیستم عصبی نوزاد کمک می‌کند.
• ویتامین B7 (بیوتین): مصرف این ماده مغذی در دوران بارداری بسیار توصیه‌شده است.
• ویتامین B12 (کوبالامین): موجب حفظ سیستم عصبی جنین و مادر و سلامت مغز هر دو آن‌ها می‌شود.
2 مکمل ممنوعه دوران بارداری که باید بدانید
باوجوداینکه بسیاری از مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها برای دوران بارداری ضروری و مفید هستند، باید از مصرف برخی از آن‌ها پرهیز کرد. ازاین‌رو توصیه می‌کنیم که در دوران بارداری مکمل‌ها را زیر نظر پزشک مصرف نمایید. بااین‌حال برای آشنایی شما با مکمل‌های ممنوعه بارداری به‌طور کامل به معرفی آن‌ها پرداخته‌ایم.
ویتامین A
ویتامین A موردنیاز دوران بارداری توسط رژیم غذایی مناسب تأمین خواهد شد. باوجوداینکه ویتامین آ نقش مهمی در رشد بینایی و عملکرد سیستم ایمنی بدن جنین دارد، مصرف بیش از آن حد به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
ویتامین آ ویتامین محلول در چربی است که بدن مقادیر اضافی آن را در کبد ذخیره می‌کند. تجمع بیش‌ازحد این ویتامین به کبد آسیب می‌زند. همچنین ممکن است مصرف ویتامین آ (a) در بارداری منجر به نقص مادرزادی جنین شود. پزشکان و متخصصان توصیه می‌کنند که ویتامین A موردنیاز دوران بارداری را با مصرف مواد غذایی غنی از آن تأمین کنید و از مصرف مکمل‌های اضافی حاوی ویتامین آ بپرهیزید.
ویتامین E
این ویتامین محلول در چربی در بیان ژن و عملکرد سیستم ایمنی بدن جنین نقش مهمی دارد. باوجوداینکه این ویتامین در سلامتی جنین تأثیر دارد، ولی مصرف ویتامین ای (e) در بارداری توصیه نمی‌شود. مصرف این مکمل خطر ابتلا به عارضه‌های زیر را افزایش می‌دهد:
• درد شکم
• پارگی زودرس کیسه آمنیوتیک
معرفی مکمل و مولتی ویتامین بارداری؛ ویژه مادران گیاهخوار
دکتر گرین متخصص زنان و زایمان مرکز باروری سیراسیوس نیویورک معتقد است که مادران گیاهخوار باید از مکمل‌های زیر برای تأمین کمبود مواد مغذی بدنشان استفاده کنند:
• ویتامین B12
• آهن
• اسیدهای چرب امگا 3 مثل DHA
• روی
به‌طورکلی مکمل دوران بارداری مادران گیاهخوار به شرح زیر است:
| ماده مغذی | نیاز روزانه |
|---|---|
| کلسیم | 1000 میلی‌گرم |
| DHA | 200 میلی‌گرم |
| اسیدفولیک | 600 میلی‌گرم |
| ویتامین B6 | 1.9 میلی‌گرم |
| ویتامین B12 | 2.6 میلی‌گرم |
| روی | 11 میلی‌گرم |
| ویتامین E | 15 میلی‌گرم |
| آهن | 27 میلی‌گرم |
| ویتامین C | 85 میلی‌گرم |
| ید | 220 میلی‌گرم |
| ویتامین D | 600 واحد بین‌المللی |
کلام آخر
داشتن تغذیه‌ای استاندارد و سالم در دوران بارداری دغدغه بیشتر والدین است؛ چراکه تغذیه مادر در این دوران به‌طور مستقیم بر سلامت جنین تأثیر می‌گذارد. بیشتر مواد مغذی از طریق وعده‌های غذایی تأمین می‌شوند، ولی در برخی زمان‌ها بدن قادر به ساخت تعداد کمی از ویتامین‌ها و مواد موردنیازش است. به همین خاطر مصرف مکمل دوران بارداری به مادران توصیه می‌شود.
توجه داشته باشید که در دوران حاملگی هر مولتی‌ویتامینی را مصرف نکنید؛ چراکه مولتی ویتامین بارداری با توجه به نیازهای دوران حاملگی فرموله شده است. برخی از ویتامین‌ها در این دوران برای سلامت جنین و مادر مناسب نیستند. باوجوداینکه مکمل دارویی بارداری و مولتی‌ویتامین‌های مخصوص این دوران با عارضه‌ای همراه نیستند، ولی به شما توصیه می‌کنیم که تنها زیر نظر پزشک آن‌ها را مصرف نمایید. اگر شما هم نگران تغذیه در بارداری هستید، با ما در مجله نوت روز همراه باشید.
منابع: healthline ,pregnancybirthbaby, nhs
