ضروری‌ترین آزمایش دوران بارداری که هر مادری باید انجام دهد

در گذشته بارداری را فرایندی راحت می‌پنداشتند. نتیجه این تفکر هم تولد جنین‌های مرده، بیمار یا معلول بود. شاید مادرها تعداد بالایی فرزند به دنیا می‌آوردند، ولی خرابی دندان‌ها، پوکی استخوان و … از جمله شایع‌ترین بیماری‌هایی بود که مادران به آن مبتلا می‌شدند. ازاین‌رو لازم است که به کمک آزمایش دوران بارداری سلامت مادر و جنین زیر نظر گرفته شود.

آزمایش‌های متعددی وجود دارند که سلامتی جنین را از هر نظر بررسی می‌کنند. ضروری است که هر مادری قبل از اقدام به بارداری اطلاعاتی جامع در خصوص این آزمایش‌ها کسب کند. سپس با توجه به این اطلاعات در زمان مقتضی و درست برای انجام آزمایش اقدام نماید. در این محتوا قصد داریم به معرفی تمام آزمایش‌های دوران بارداری بپردازیم. از شما دعوت می‌کنیم برای آشنایی با این آزمایش‌ها مجله نوت روز را تا پایان همراهی نمایید.

آزمایش دوران بارداری؛ غربالگری ژنتیکی

بسیاری از ناهنجاری‌های ژنتیکی در دوران بارداری قابل تشخیص هستند. درصورتی‌که مادر یا پدر جنین سابقه اختلالات ژنتیکی داشته باشد، پزشک متخصص آزمایش ژنتیک را در دوران بارداری توصیه می‌کند. همچنین اگر پزشک احساس نماید که جنین ناهنجاری ژنتیکی دارد، برای اطمینان غربالگری را تجویز می‌کند. از جمله اختلالات و ناهنجاری‌های ژنتیکی که در دوران بارداری قابل تشخیص هستند، عبارت‌اند از:

• بیماری تای ساکس
• تالاسمی
• هموفیلی A
• دیستروفی عضلانی دوشن
• فیبروز سیستیک
• بیماری سلول داسی شکل
• بیماری کلیه پلیکیستیک

لیست آزمایشهای غربالگری دوران بارداری به شرح زیر هستند:

• تست آلفا فتوپروتئین (AFP) یا تست نشانگر چندگانه
• آمنیوسنتز
• نمونه برداری از پرزهای جفتی
• نمونه گیری از طریق پوست (برداشتن نمونه کوچکی از خون جنین در بند ناف)
• اسکن با امواج فراصوت
• آزمایش DNA جنین بدون سلول

مادران باید دو تست غربالگری در طول دوران بارداری انجام دهند. در ادامه هر یک از این دو تست را بهطور کامل توضیح خواهیم داد.

آزمایش غربالگری سه ماهه اول

غربالگری سه ماه اول ترکیبی از آزمایش خون مادر و سونوگرافی جنین است. این چکاب مهم‌ترین آزمایش دوران بارداری در سه ماهه اول به شمار می‌آید. این غربالگری نقایص مادرزادی جنین را تعیین و مشخص می‌کند. پزشکان متخصص این غربالگری را به ‌تنهایی یا همراه با تست‌های دیگری تجویز خواهند کرد. نوع تجویز پزشک به شرایط مادر از جمله سن، بیماری‌های او و … بستگی دارد. غربالگری سه ماه اول بارداری شامل موارد زیر می‌شود:پ

• سونوگرافی برای شفافیت نوکال جنین: در این غربالگری ناحیه پشت گردن جنین از نظر افزایش مایع یا ضخیم شدن آن بررسی می‌شود.
• سونوگرافی برای تعیین استخوان بینی جنین: این سونوگرافی در هفته‌های 11 تا 13 بارداری برای تشخیص ابتلا جنین به سندرم داون یا ناهنجاری‌های کروموزومی تجویز می‌شود.
• آزمایش خون مادر: در این آزمایش پروتئین پلاسما A و گنادوتروپین جفت برای تشخیص ابتلا جنین به ناهنجاری‌های کروکوزی اندازه‌گیری می‌شود.

در بین آزمایش‌های فوق غربالگری شفافیت نوکال جنین و آزمایش خون بیشترین توانایی را برای تشخیص جنین به بیماری‌های نقص مادرزادی دارند. بیماری‌های سندرم داون تریزومی 21 و تریزومی 18 از جمله بیماری‌های شایعی هستند که به کمک این آزمایشها تشخیص داده می‌شوند.

درصورتی‌که نتایج آزمایش‌های غربالگری اول غیرطبیعی و غیراستاندارد باشد، پزشک مراجعه به مشاوره ژنتیک را توصیه می‌کند. علاوه‌برآن آزمایش‌هایی از قبیل نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی، DNA سلول جنین، آمنیوسنتز و سونوگرافی برای تشخیص دقیق ناهنجاری‌ها یا اختلالات توسط پزشک تجویز می‌شود.

آزمایشهای غربالگری سه ماه دوم بارداری

غربالگری سه ماه دوم از دیگر آزمایش‌های لازم در دوران بارداری است. این تست شامل آزمایش‌های متعدد خون ‌می‌شود که اطلاعاتی در خصوص احتمال وجود بیماری‌های ژنتیکی یا نقص مادرزادی را ارائه می‌دهد. آزمایش غربالگری دوم در هفته 15 تا 20 یا 16 تا 18 بارداری انجام می‌شود. از جمله این آزمایش‌ها به شرح زیر هستند:

• غربالگری AFP: در این آزمایش میزان AFP خون مادر اندازه‌گیری می‌شود. سطوح غیرطبیعی پروتئین نشان‌دهنده نقص در دیواره شکم مادر، سندروم داون، نقص لوله عصبی و … است.
• اینهیبین: در این آزمایش هورمون اینهیبین اندازه‌گیری می‌شود که توسط جفت نوزاد تولید خواهد شد.
• استریول: این هورمون نیز توسط جفت تولید می‌شود که در خون یا ادرار مادر نیز یافت خواهد شد.
• گنادوتروپین جفتی انسان: این هورمون نیز توسط جفت جنین تولید می‌شود.

نتایج غیراستاندارد و غیرطبیعی AFP و سایر آزمایش‌های فوق به این معنا است که شما برای اطمینان از سلامت جنینتان به آزمایش‌های بیشتری نیاز دارید. در این مدت برای بررسی سلامت ستون فقرات و سایر اعضای بدن جنین سونوگرافی نیز تجویز می‌شود. علاوه‌برآن برای تشخیص دقیق ممکن است پزشک معالج آمینوسنتز را نیز توصیه کند. بیشتر بیماری‌های ناهنجاری ژنتیکی مثل انواع مختلف سندروم داون توسط غربالگری اول و دوم تشخیص داده می‌شوند.

آزمایش دوران بارداری؛ سونوگرافی و زمان انجام آن

سونوگرافی یکی دیگر از مهمترین آزمایش‌های دوران بارداری است. در این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا کمک می‌گیرند که تصویری واضح از اندام داخلی مادر داشته باشند. سونوگرافی اطلاعات مفیدی در خصوص رشد جنین و تاریخ زایمان می‌دهد. درواقع سونوگرافی نوعی معاینه تلویزیونی در بارداری است. سونوگرافی در بازه‌های زمانی مختلف برای اهداف متفاوتی انجام خواهد شد. در حقیقت سه بازه زمانی متفاوتی که سونوگرافی‌های دوران بارداری تجویز می‌شوند به شرح زیر هستند.

سونوگرافی در سه ماه اول بارداری

اولین سونوگرافی در سه ماه اول بارداری تجویز می‌شود. پزشک برای تشخیص موارد زیر سونوگرافی را در این بازه زمانی پیشنهاد می‌دهد:

• برای تعیین تعداد جنین و شناسایی ساختار جفت
• جهت تعیین تاریخ دقیق زایمان
• برای تشیخص سقط جنین یا حامگلی خارج رحم
• جهت تشخیص تشکیل ساک رحم و قلب جنین
• بررسی رحم و سایز آناتومی لگن
• جهت تشخیص ناهنجاریهای جنین

سونوگرافی هفته ششم بارداری اولین نوبت مراجعه مادر محسوب می‌شود. در این زمان مادر جهت تشکیل قلب جنین به مراکز سونوگرافی مراجعه می‌کند.

سونوگرافی در هفته 18 تا 20

سونوگرافی در هفته 18 تا 20 بارداری نیز انجام می‌شود. به‌کمک این سونوگرافی می‌توان به اطلاعات زیر دست‌ یافت:

• برای تعیین تاریخ دقیق زایمان
• برای تعیین جنسیت جنین
• برای بررسی الگوهای جریان خون
• برای تعیین تعداد جنین و بررسی ساختار جفت
• برای تعیین آزمایشات قبل از تولد مانند آمنیوسنتز
• برای بررسی آناتومی جنین از نظر ناهنجاری
• برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک
• برای تعیین الگوهای جریان خون
• برای مشاهده رفتار و فعالیت جنین
• برای اندازه‌گیری طول دهانه رحم
• جهت نظارت بر رشد جنین

سونوگرافی در سه ماه سوم بارداری

آزمایش دوران بارداری از جمله سونوگرافی تا ماه و هفته‌های آخر برای بررسی سلامت و رشد جنین، تعیین موقعیت او، ارزیابی جفت، انجام آزمایش مشخصات بیوفیزیکی و بررسی میزان مایع آمنیوتیک انجام می‌شود. ازاین‌رو توصیه می‌کنیم که تمام آزمایشات دوران بارداری را در زمان تجویز شده انجام دهید.

سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

نحوه انجام سونوگرافی یکی از سؤالات رایجی است که مادرها در اولین بارداری با آن مواجه می‌شوند. در پاسخ به این سؤال و دغدغه لازم است توضیح دهیم که سونوگرافی به دو صورت زیر انجام می‌شود:

• سونوگرافی شکم: در این حالت ژل و مبدل اولتراسوند روی شکم مادر قرار می‌گیرد.
• سونوگرافی ترانس واژنیال: در این حالت مبدل وارد واژن می‌شود و در پشت آن قرار می‌گیرد. تصاویر این نوع سونوگرافی واضحتر خواهند بود.

آزمایش دوران بارداری؛ معرفی تکنیک‌های سونوگرافی

تکنیک‌های مختلفی در تصویربرداری اولتراسوند وجود دارند که رایج‌ترین آن سونوگرافی دو بعدی است. در این سونوگرافی تصویری صاف از یک جنبه نوزاد خواهید داشت. در برخی موارد پزشک به تصویر واضح‌تری برای تعیین سلامتی جنین نیاز دارد. در این حالت سونوگرافی سه بعدی توصیه می‌شود. در سونوگرافی سه بعدی عرض، ارتفاع و عمق تصویر مشخص است. سونوگرافی 4 و 5 بعدی آخرین فناوری به‌شمار می‌آیند که پا به ایران نیز گذاشته‌اند. تصاویر این نوع سونوگرافی‌ها اغلب طلایی رنگ هستند.

مزایا و عوارض سونوگرافی

بسیاری متصور هستند که سونوگرافی و آزمایش دوران بارداری برای جنین یا مادر عوارضی دارد، ولی لازم است بدانید که این روش هیچ عوارضی به همراه ندارد. درد و ناراحتی خفیف در شکم یا واژن تنها عارضه‌ای که می‌توان برای این آزمایش در نظر گرفت. البته این درد خفیف به‌خاطر فشار مبدل حس می‌شود. علاوه بر این در سونوگرافی لاتکس واژینال مبدل اولتراسوند در غلاف و پوششی پلاستیکی قرار می‌گیرد. این پوشش برای برخی از زنان با آلرژی و حساسیت‌هایی همراه است.

تصویربرداری سونوگرافی همانند سایر آزمایش‌ها و تست‌ها در حال پیشرفت و بهبود است. ازاین‌رو امکان مشاهده نتایج کاملاً دقیق وجود دارد. با این حال سونوگرافی اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار شما و پزشک معالجتان قرار خواهد داد. علاوه بر این به‌کمک سونوگرافی و نتایج حاصل از آن می‌توانید فرزند خود را قبل از تولد مشاهده کنید. ارتباطی که برای هر مادر و پدری جذاب و شیرین است.

در سال‌های اخیر در مراکز غیرپزشکی نیز سونوگرافی انجام می‌شود. این کار تنها برای ثبت تصاویر صورت می‌پذیرد. به این نکته دقت داشته باشید که شاید سونوگرافی به خودی خود مشکلی ایجاد نکند، ولی انجام آن در مراکز غیربهداشتی نادرست است. در این حالت حتی احتمال آسیب به سلامتی جنین نیز وجود دارد. ازاین‌رو پیشنهاد می‌دهیم که کارهای پزشکی از جمله سونوگرافی را تنها در مراکز بهداشتی انجام دهید.

آزمایش دوران بارداری؛ آمنیوسنتز

در آمنیوسنتز نمونه کوچکی از مایع آمنیوتیک برداشته می‌شود. آمونیوتیک همان مادهای است که دور جنین وجود دارد. این آزمایش زمانی تجویز می‌شود که پزشک احساس کند جنین دچار اختلالات ژنتیکی و نقایص باز لوله عصبی مانند اسپینابیفیدا شده است. آزمایش آمنیوسنتز برای تشخیص نقایص دیگر و اختلالات ژنتیکی مرتبط با سابقه خانوادگی نیز تجویز می‌شود.

چه کسانی بهترین کاندیدا برای آمنیوسنتز هستند؟

آزمایش آمنیوسنتز معمولاً در هفته پانزدهم تا بیستم بارداری به مادرانی توصیه می‌شود که جنین‌شان در معرض خطر ناهنجاری کروموزومی قرار دارد. در واقع پزشکان انجام این تست را به تمامی مادران توصیه می‌کنند که بالای 35 سال سن دارند یا سومین آزمایش غربالگری‌شان غیرطبیعی بوده است.

آزمایش دوران بارداری آمنیوسنتز چگونه انجام می‌شود؟

در آمنیوسنتز سوزنی بلند و نازک را از طریق شکم درون کیسه آمنیوتیک قرار می‌دهند. سپس به‌کمک آن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک را خارج می‌کنند. مایع آمنیوتیک منبعی غنی از اطلاعات ژنتیک و سلول‌های جنین است. روش کلی انجام این آزمایش به‌صورت زیر انجام می‌شود:

• ابتدا شکم مادر با ماده ضدعفونی‌کننده پاک می‌شود.
• بی‌حسی موضعی پوست بنا بر تشخیص پزشک ممکن است تجویز شود.
• پزشک به کمک فناوری اولتراسوند سوزن تو خالی را به درون شکم هدایت می‌کند.
• سپس مقدار کمی از مایع را برای انجام آزمایش برداشت خواهد کرد.

پزشکان انجام فعالیت‌های سنگین و شدید را پس از این آزمایش دوران بارداری ممنوع کرده‌اند. احساس کمی گرفتگی پس از آزمون آمنیوسنتز کاملاً عادی است. نمونه‌برداری از زنانی که چند قلو باردار هستند باید به‌صورتی انجام شود که مایع آمنیوتیک هر کیسه را شامل باشد. در برخی از مواقع بسته به مایع و آنوتمی جنین انجام این آزمایش غیرممکن خواهد بود.

نمونه برداشت شده به آزمایشگاه ژنتیک برای رشد سلول‌ها و تجزیه و تحلیل فرستاده می‌شود. علاوه بر این برای اطمینان از عدم وجود نقص، لوله عصبی سلول اندازه‌گیری خواهد شد. نتایج این آزمایش پس از دو روز تا دو هفته اعلام می‌شود.

آزمایش دوران بارداری؛ نمونه برداری از پرزهای کوتریونی (CVS)

آزمایش دوران بارداری با نام CVS یکی دیگر از چکاپ‌های دوره حاملگی است. در این آزمایش از بافت جنین نمونه‌برداری می‌شود. این آزمایش برای تشخیص ناهنجاریهای کروموزومی و بیماری‌های ژنتیکی توسط پزشک معالج تجویز خواهد شد. آزمایش CVS اطلاعاتی در خصوص نقص لوله عصبی باز در اختیار پزشک قرار نمی‌دهد. ازاین‌رو کسانی که تست CVS را انجام می‌دهند، باید برای غربالگری جنین و تشخیص نقایص در هفته 16 تا 18 بارداری آزمایش خون نیز بدهند. CVS در هفته 10 تا 13 بارداری بهروش زیر انجام می‌شود:

• لوله کوچکی با عنوان کاتتر توسط پزشک از طریق واژن وارد دهانه رحم می‌شود.
• پزشک به‌کمک اولتراسوند کاتتر را به‌سمت جفت جنین هدایت می‌کند.
• مقداری از بافت به‌کمک سرنگ متصل به کاتتر برداشت می‌شود.

این تست به‌صورت شکمی نیز امکانپذیر است. در این حالت سرنگ از طریق شکم وارد رحم می‌شود. احساس گرفتگی خفیف پس از هر یک از این دو روش کاملاً طبیعی است. نمونه‌های برداشت شده جهت تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می‌شوند. نتایج حاصل از این آزمایش پس از 10 روز الی دو هفته اعلام خواهد شد.

چه کسانی کاندیدای مناسبی برای CVS نیستند؟

نمونه‌برداری از جفت جنین‌‎های چند قلو به‌خاطر موقعیت جنین و پیچیدگی روش در بیشتر موارد امکانپذیر نیست. علاوه بر این انجام آزمایش CVS برای مادرانی ممنوع اعلام شده که به عفونت فعال واژن مانند تبخال یا سوزاک مبتلا هستند. در برخی از موارد نیز بافت نمونه‌برداری شده برای انجام آزمایشهای ژنتیکی کافی نیست.

آزمایش قند بارداری

یکی دیگر از گزینه‌ها برای سنجش در آزمایش دوران بارداری، میزان گلوکز یا قند خون است. این آزمایش جهت اندازه‌گیری قند خون شما تجویز خواهد شد. آزمایش قند بارداری در هفته‌های 24 تا 28 انجام می‌شود. سطوح غیرطبیعی گلوکز نشان‌دهنده دیابت بارداری است. درصورتی‌که نتایج آزمایش غیرطبیعی گزارش شود، پزشک آزمایش تحمل گلوکز را تجویز می‌کند. در روز انجام آزمایش لازم است که تنها آب بنوشید. شاید جزئیات این آزمایش متفاوت باشد، ولی به طور کلی این تست به روش زیر انجام می‌شود:

• نمونه اولیه خون ناشتا از رگ مادر گرفته می‌شود.
• محلول گلوکز مخصوصی برای نوشیدن به شما داده خواهد شد.
• در طول زمان‌های مختلف سطح گلوکز با انجام آزمایش اندازه‌گیری می‌شود.

کلام آخر

آزمایش دوران بارداری شامل لیستی بلند و بالا می‌شود که سلامت شما و جنین را از لحاظ‌های مختلفی بررسی می‌کند. ازاین‌رو لازم است که هر مادری قبل از اقدام به بارداری اطلاعاتی جامع در خصوص این آزمایش‌ها کسب کند. با این کار هیچ نگرانی و اضطرابی بابت آزمایش‌ها نخواهند داشت. علاوه‌برآن نسبت به انجام به موقع آن‌ها حساس‌تر خواهند بود. به همین خاطر در متن فوق به معرفی کامل تمامی آزمایش‌های ضروری بارداری پرداختیم. امیدوارم به کمک این مطلب دوران بارداری سالم و شیرینی را تجربه کنید. اگر می‌خواهید با علائم بارداری آشنا شده و در زمان صحیح اقدام به آزمایش نمایید، با ما در مجله نوت روز همراه باشید.

منابع: hopkinsmedicine