عشق، خشم، عصبانیت، مهربانی و … همه این‌ها در کنار یکدیگر شخصیت کودکان را می‌سازند. در حقیقت حس مهربانی و محبت در کنار عصبانیت به‌موقع است که شخصیتی کامل را خلق می‌کند، اما اگر حس خشم و عصبانیت در کودک چیره شود، باید به فکر چاره و راه حلی بود. در واقع شاید این رفتار در کودک شما گذرا باشد، ولی واکنش اشتباه شما در مقابل چنین رفتارهایی موجب تشدید یا ماندگاری آن شود. ازاین‌رو طرز رفتار با کودک عصبی مهم‌ترین مسئله برای درمان یا خاتمه دادن به چنین رفتارهایی است. درصورتی‌که تمایل دارید طرز رفتار با کودک پرخاشگر و عصبی را بدانید، مجله نوت روز را تا پایان این متن همراهی کنید.
عصبانیت یعنی چه؟
قبل از اینکه به سراغ شناخت کودک عصبی و موارد مرتبط با آن برویم باید به این سوال پاسخ دهیم که عصبانیت چیست؟ شاید اولین قدم برای پی بردن به چگونگی رفتار با کودک عصبی آشنایی با تعریف درست عصبانیت است. عصبانیت احساسی درونی محسوب می‌شود که تمامی افراد آن را در طول زندگی تجربه می‌کنند. روان‌شناسان و مشاوران خانواده معتقد هستند که عصبانیت، هیجانی ذاتی است که افراد برای دفاع از خودشان در برابر خطرات محیطی از آن استفاده می‌کنند.
از دیدگاه فیزیولوژیک نیز عصبانیت ماحصل فعالیت سمپاتیک در بدن است. دستگاه سمپاتیک به کمک ترشح هورمون‌های مختلف بدن شما را در حالتی قرار می‌دهد که در برابر هر کنشی واکنشی از خود نشان دهید. به‌عنوان‌مثال در هنگام ورزش قلب با افزایش سرعت تپش، خون‌رسانی به اندام‌ها را بهبود می‌بخشد. همچنین به افزایش میزان مصرف قند توسط سلول‌ها کمک کرده و انرژی موردنیاز برای بدن را تأمین می‌کند.
با وجود این که عصبانیت حسی ذاتی و طبیعی است، ولی اگر این حس درونی کنترل نشود، مشکلات بسیاری را به دنبال خواهد داشت. برای درمان و کاهش این حس باید در ابتدا علل بروز آن را مورد بررسی قرار داد. ازاین‌رو در بخش بعدی به طور کامل به معرفی علل عصبانیت کودکان خواهیم پرداخت.
علت عصبانی شدن کودک چیست؟
زمانی کودک شما عصبانی می‌شود که تلاشش برای تسلط به محیط اطراف بی‌فایده باشد. کسب مهارت و تبدیل فرزند شما از کودکی نوپا به کودکی توانمند سفری سخت است که با کج‌خلقی‌هایی همراه می‌شود. در حقیقت عوامل متعددی دست در دست هم می‌دهند که کودک شما عصبانی شود. در ادامه به معرفی این عوامل پرداخته‌ایم.
قشر پیشانی نارس یا PFC
بخشی از مغز که کارکرد اجرایی از قبیل رفتار اخلاقی، رفتار ارتباطی و شناخت اجتماعی را تنظیم و کنترل می‌کند با عنوان PFC یا قشر پیشانی شناخته می‌شود. PFC در کودکان به طور کامل بالغ نشده و منجر به عصبانیت آن‌ها می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که قشر پیشانی از 4 سالگی هر فردی شروع به رشد می‌کند.
سیستم لیمبیک
سیستم لیمبیک نیز با قشر پیشانی در ارتباط است که مسئولیت کنترل احساسات انسانی از جمله ناامیدی، ترس، خشم و شادی را به عهده دارد. سیستم لیمبیک نیز همانند قشر پیشانی در کودکان نابالغ است، ازاین‌رو کودک برای بروز احساسات خود دچار مشکل می‌شود؛ بنابراین شما شاهد عصبانیت‌های مکرر او خواهید شد.
در واقع تا زمانی که این سیستم به بلوغ نرسد، کودکان با بیان شدید احساساتشان تلاش می‌کنند که نیازهایشان برطرف شود. این نکته را به‌خاطر داشته باشید که سیستم لیمبیک پس از 4 سالگی کودک شما بالغ می‌شود.
مسائل خلقی
از دیگر دلایل بروز عصبانیت در کودکان مشکل در خلق‌وخوی آن‌ها است. کودکانی که به‌اصطلاح سفت یا RIGID هستند تحمل تغییرات را ندارند. همچنین آن‌ها احساسات خود را به‌درستی نشان نمی‌دهند و در نهایت دچار عصبانیت یا بدخلقی با سایر افراد می‌شوند.
روش ارتباط
کج‌خلقی و عصبانیت اولین گام و روش برقراری ارتباط برای کودکان نوپا است. آن‌ها مهارت‌های کلامی را هنوز نیاموخته‌اند و با عصبانیت سعی در بیان نیازهای مختلف خود از قبیل خستگی، گرسنگی، احساس ناخوشی و … دارند.
توجه به نیازها
کودکان در ابتدا سعی دارند که نیازهای خود را به کمک نشانه‌هایی دیگر بیان کنند. درصورتی‌که شما به نیازهای آن‌ها توجه نکرده یا آن‌ها درک نکنید، فرزند شما برای جلب‌توجهتان به کج‌خلقی و عصبانیت متوسل می‌شود.
سخت‌گیری والدین
درصورتی‌که با کودک خود به طور سخت‌گیرانه‌ای برخورد کنید و اجازه ارتکاب به‌اشتباه، یادگیری و … را به او ندهید، آن‌ها ناامیدی و نارضایتی خود را با عصبانیت نشان می‌دهند.
سرخوردگی
عدم یادگیری مهارتی جدید مانند گره‌زدن بند کفش یا مرتبط کردن وسایل شخصی منجر به احساس ناتوانی، درماندگی و در نهایت عصبانیت کودک شما می‌شود.
خانه و خانواده
هر وضعیت و اتفاقی که موجب اضطراب و کشمکش بین والدین شود عاملی اصلی برای عصبانیت کودک به شمار می‌آید. انعکاس جروبحث، توهین والدین به یکدیگر و طلاق پدر و مادر را در عصبانیت کودک می‌توان مشاهده کرد.
پرخاشگری
مراقب باشید که کودک شما یاد نگیرد که به کمک رفتارهای پرخاشگرانه نیازهای خود را رفع کند یا به قول قدیمی‌ها حرفش را به کرسی بنشاند. زمانی که کودک متوجه شود برای رسیدن به نیازها و خواسته‌هایش تنها به کمی گریه، کتک زدن یا قشقرق نیاز دارد، عصبانیت و پرخاشگری را روشی برای دست یابی به اهدافش میشناسد. پس از آن عصبانیت را بیشتر در رفتار او مشاهده خواهد کرد.
رسانه‌ها و محیط اجتماعی
روان‌شناسان و محققان معتقد هستند که بسیاری از رفتارهای کودکان برگرفته از الگوبرداری اشتباه آن‌ها از محیط اجتماعی و رسانه‌ها است؛ بنابراین زمانی که بیشتر کاراکترها و قهرمان‌های کارتونی شخصیتی عصبانی دارند، انتظار آرامش را از کودک نمی‌توان داشت.
همچنین تحقیقات ثابت کرده است که تکرار رفتاری خاص منجر به افزایش شدت آن می‌شود. به‌عنوان‌مثال زمانی که شما می‌خندید، احساس شادی می‌کنید. حال اگر بیشتر بخندید، شادی در درون شما بیشتر حس می‌شود. این موضوع در خصوص عصبانیت نیز صادق است. در واقع مشاهده رفتارهای خشونت‌آمیز توسط شخصیت‌های قهرمانی کارتونی و انجام هر یک از آن‌ها منجر می‌شود که کودک بیشتر احساس عصبانیت کند.
با کودک عصبی چطور رفتار کنیم؟
حال که با چیستی و عوامل مؤثر بر عصبانیت کودکان آشنا شدید. وقت آن است که درست‌ترین نحوه رفتار با کودک عصبی را نیز بیاموزید. همان‌طور که در ابتدای متن توضیح دادیم در بیشتر مواقع کودکان تنها در برهه زمانی کوتاهی دچار عصبانیت می‌شوند، اما اگر شما واکنش صحیحی نسبت به رفتارهای کودکان نشان ندهید، این رفتار در آن‌ها تثبیت می‌شود و حتی پس از مدتی به یکی از خصوصیات اخلاقی آن‌ها تبدیل خواهد شد.
شاید داشتن کودکی عصبی مادر و پدر را بسیار بیازارد، ولی وجود فردی عصبی و بالغ در جامعه خطرات و زیان‌های بیشتری را به دنبال خواهد داشت؛ چرا که در آینده کودک شما نقش‌های بسیاری را به عهده می‌گیرد. درصورتی‌که او به‌عنوان فردی عصبی بزرگ شود، در آینده به‌عنوان همسر، پدر یا مادر، کارمند، کارگر، پزشک یا مدیرعاملی عصبی ایفای مسئولیت می‌کند که آسیب بزرگی را به اطرافیان و جامعه خود وارد خواهد کرد. ازاین‌رو از شما می‌خواهیم که با مطالعه دقیق مطلب زیر در جهت درمان و رفع خلق‌وخوی عصبی کودک خود تلاش کنید.
آرام باشید
مهم‌ترین و اصلی‌ترین رفتار شما در مقابل کودک عصبی حفظ آرامش و خونسردی‌تان است. زمانی که شما نیز عصبی هستید، تصمیم‌های درستی نخواهید گرفت و در نهایت رفتار شایسته و مناسبی از خود نشان نخواهید داد. درست است که صبوری و بردباری در زمان برخورد با کودک عصبی به مراتب سخت تر است، ولی از شما به‌عنوان والدین و نزدیک‌ترین افراد به فرزندتان می‌خواهیم که آرامش خود را در برخورد با کودکتان حفظ کنید.
توجه نکنید
با بی‌توجهی در قبال رفتارهای عصبی او نشان دهید که با این‌گونه رفتارها هیچ‌گاه به خواسته‌اش نمی‌رسد. البته این ترفند زمانی جواب می‌دهد که کودک به خودش آسیب نمی‌رساند.
خشونت او را متوقف کنید
زمانی که کودک شما فریاد می‌کشد، لگد یا کتک می‌زند یا چیزی را پرتاب می‌کند، او را به‌سرعت متوقف کنید و به آن بفهمانید که خشونت و رفتارهای عصبی از دید شما قابل‌قبول نیست. البته به یاد داشته باشید که نباید در برابر چنین رفتارهایی عکس‌العمل خشنی از خود نشان دهید. با این رفتار کودک خود را متوجه می‌کنید که عمیقاً او را دوست دارید، ولی رفتارهایش از دید شما پذیرفته نیست.
واکنش‌ها را درک کنید
هنگامی که کودک شما سعی دارد به‌نوعی با شما ارتباط برقرار کند، سعی نمایید که او را درک کنید و متوجه منظورش شوید. برای این کار می‌توانید از او سؤال بپرسید که به طور دقیق به نیاز و انتظارش پی ببرید. برقراری رابطه‌ای مسالمت‌آمیز بهترین رفتار با کودک عصبی و پرخاشگر است که از بروز عصبانیت جلوگیری می‌کند.
اشک‌هایش را متوقف کنید
تماشای گریه کردن فرزند برای هر پدر و مادری سخت و غیرقابل‌تحمل است. بااین‌حال به شما توصیه میکنیم که همیشه جلوی گریه کردن کودک خود را نگیرید؛ چرا که گریه کردن و اشک ریختن موجب ترشح هورمون کاهش استرس می‌شود. ازاین‌رو گریه به آرام شدن کودک شما کمک می‌کند.
افراط نکنید
خانه باید پناهگاهی امن و همیشگی برای کودک باشد. با فرزند خود به‌گونه‌ای برخورد کنید که خانه را محلی امن برای بیان احساسات خود بداند.
معذرت‌خواهی کنید!
درصورتی‌که عصبانی می‌شوند از کودک خود عذرخواهی کنید. به‌عنوان‌مثال به او بگویید که برای واکنش خود متأسف هستید. شما اولین و مهم‌ترین الگوی زندگی فرزند خود هستید؛ بنابراین با عذرخواهی به او نشان می‌دهید که عصبانی شدن بی‌مورد رفتار پسندیده‌ای نیست.
محکم باشید
نسبت به قوانینی که برای خانه یا برای فرزند خود وضع کرده‌اید، محکم باشید و در برابر خواسته‌‌های بی‌مورد او و رفتارهای عصبی‌اش قوانین را نقض نکنید.
به آن‌ها یک انتخاب دهید
به آن‌ها نشان دهید که انتخاب‌هایشان برای شما اهمیت دارد. به‌عنوان‌مثال چند گزینه غذا را به فرزند خود پیشنهاد دهید و از او بخواهید یکی از آن‌ها را برای نهار امروز انتخاب کند یا حتی برخی از مواقع از او بخواهید که محل پیک‌نیک آخر هفته‌تان را او انتخاب کند. تمامی این انتخاب‌ها به کودک شما نشان می‌دهد که برای شما اهمیت دارد.
او را تحسین کنید
رفتارهای خوب او را تحسین کنید. این کار موجب تکرار این رفتارها می‌شود. در واقع روان‌شناسان همان قدر که بی‌توجهی در قبال رفتارهای اشتباه را توصیه می‌کنند، تشویق و تحسین فرزند در برابر رفتارهای درستش را نیز پیشنهاد می‌دهند.
حذف الگوهای عصبانیت
همان‌طور که گفته شد الگوهای اشتباه از جمله مهم‌ترین دلایل بروز عصبانیت در کودکان هستند. ازاین‌رو الگوهای عصبی را حذف کنید. این را به‌خاطر داشته باشید که علاوه بر الگوهای تلویزیون و رسانه افراد بسیاری در اطراف شما وجود دارند که الگویی اشتباه برای فرزند شما هستند.
کارهای هنری
توسل به کارهای هنری و تشویق فرزند به انجام آن‌ها از سوی بیشتر روان‌شناسان به‌عنوان بهترین رفتار با کودک عصبی شناخته و معرفی شده است. در واقع روان‌شناسان معتقد هستند هیچ فردی نمی‌تواند دو حس متفاوت را در یک‌زمان تجربه کند. زمانی که شاد هستید، ممکن است که باانگیزه یا امیدوار نیز باشید، ولی امکان ندارد که درآن‌واحد شادی و غم را توامان کنید.
با دعوت کودکان خود به انجام کارهای هنری به طور هوشمندانه‌ای از این قاعده برای کنترل عصبانیت کودک خود بهره می‌گیرید. نقاشی، سفالگری، خطاطی، نواختن موسیقی و … از جمله کارهایی است که به شما برای مهار عصبانیت فرزندتان کمک می‌کند.
عصبانیت شدید منجر به چه چیزهایی می‌شود؟
درصورتی‌که کودک شما به طور شدیدی عصبی است، به شما پیشنهاد می‌دهیم که با پزشک و مشاوره خانواده مشورت داشته باشید. محققان دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن ایالت متحده آمریکا در گزارشی اعلام کرده‌اند که چنین مواردی ممکن است با برخی بیماری‌های روانی طولانی‌مدت، خود مخرب یا مکرر در ارتباط باشد.
همچنین محققان دریافته‌اند که رفتارهای پرخاشگرانه و عصبی در کودکان سالم کمتر از کودکانی است که به بیماری‌های روانی زیر دچار هستند:
• اختلال کم‌توجهی
• بیش‌فعالی
• افسردگی
• اختلالات مخالفت یا OCD
محققان طی مطالعاتی به این نتیجه رسیده‌اند که واکنشهای عصبی کودک سالم بیش از 10 تا 11 دقیق طول نمی‌کشد، ولی کودکانی با اختلالات مخرب بیش از 25 دقیقه این واکنش‌ها را از خود بروز می‌دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
حال که با نحوه رفتار با کودک عصبی آشنا شدید، لازم است این نکته را بدانید که در برخی از موارد تنها رفتار صحیح شما برای درمان عصبانیت کودک کافی نیست. در حقیقت در مواردی مراجعه به پزشک متخصص برای حل مشکلات اخلاقی و روانی کودک پیشنهاد می‌شود. این موارد به شرح زیر هستند:
• کودک به‌شدت با اسباب‌بازی‌هایش یا والدینش به تلخی رفتار می‌کند؛
ر به خودش به‌صورت آگاهانه آسیب می‌رساند. به‌عنوان‌مثال خودش را به دیوار می‌کوبد یا دستش را گاز می‌گیرد؛
• در طول روز بیش از 5 بار عصبی شود یا هر بار مدت عصبانیتش بیش از 25 دقیقه باشد؛
• پس از هر بار عصبانیت همچنان به آرامش نرسد؛
• برای آرام شدن باید به‌نوعی به او باج دهید.
در صورت نیاز به مراجعه پزشک به‌هیچ‌وجه آن را به تعویق نیندازید. این نکته را به‌خاطر داشته باشید که سلامت روانی به‌اندازه سلامت فیزیکی اهمیت دارد. از طرفی دیگر اگر کودک نوپا شما برای برقراری ارتباط و جلب‌توجه به رفتارهای پرخاشگرانه و واکنشهای عصبی متوسل شد، صبر پیشه کنید؛ چرا که این مرحله به‌زودی سپری می‌شود.
کلام آخر
عصبانیت از جمله رفتارهای آدمی است که به‌وسیله آن می‌تواند نارضایتی خود را از شرایط یا مسئله‌ای نشان دهد، ولی زمانی که عصبانیت به خلق‌وخو یا عادت رفتاری تبدیل شود، باید به دنبال راه چاره بود. این نکته را به‌خاطر داشته باشید که کودکان بر خلاف بزرگ‌ترها قابلیت اصلاح دارند؛ بنابراین در صورت مشاهده رفتارهای عصبی در کودکی باید به فکر درمان آن بود؛ چرا که با گذر زمان عصبانیت به شاخصه اخلاقی او تبدیل می‌شود و دیگر برای درمان و رفعش نمی‌توان کاری کرد.
اولین گام برای درمان چنین کودکانی شناخت علل بروز عصبانیت است. در وهله بعدی رفتار با کودک عصبی و پرخاشگر طبق توصیه‌های روان‌شناسان اهمیت پیدا می‌کند. به همین خاطر در متن فوق به‌منظور تربیت آینده‌ای سالم و شاد طرز رفتار با کودک عصبی و علل چنین واکنش‌هایی را توضیح دادیم. اگر شما هم به مطالب حوزه تربیت فرزند علاقه دارید با ما در مجله نوت روز همراه باشید.
