باوجوداینکه حاملگی خارج از رحم اتفاقی نادر در بین زنان به شمار می‌آید، ولی برای بسیاری از مادران دلهره‌آور است، اما آیا تعریف دقیقی از بارداری خارج از رحم دارید؟ دلایل بروز آن را می‌دانید؟ یا با عوامل افزایش‌دهنده احتمال ابتلا به بارداری خارج از رحم آشنا هستید؟
وقت آن رسیده است که دلهره خود را کنار بگذارید و با کسب اطلاعات کامل و صحیح به مبارزه با این اضطراب بروید. علاوه بر آن با آشنایی کامل در مورد این مشکل از بروز عواقب خطرناک آن جلوگیری می‌کنید. ازاین‌رو در این متن به بررسی کامل بارداری خارج از رحم، روش‌های پیشگیری، علائم ابتلا و روش‌های درمان آن پرداختیم. پس مجله نوت روز را تا پایان این متن همراهی کنید.
حاملگی خارج از رحم چیست؟
زمانی که تخمک بارور در خارج از رحم لانه گزینی و رشد کند، بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد. رحم تنها ارگانی از بدن است که شرایط زیستی مناسب را برای جنین به وجود می‌آورد. زمانی که بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد، هیچ راهی برای انتقال تخمک به درون رحم وجود ندارد؛ بنابراین اعلام پایان بارداری و سقط جنین در حاملگی خارج از رحم تنها راه ممکن برای حل این مشکل است.
تنها تعداد زنان معدودی با مشکل بارداری خارج از رحم مواجه می‌شوند. بااین‌حال عوامل بسیاری وجود دارند که درصد ابتلا به این عارضه را در زنان باردار بیشتر می‌کنند. این مشکل ممکن است گریبان گیر هر زن بارداری شود، ازاین‌رو لازم است که با عوامل افزایش‌دهنده بروز بارداری خارج از رحم و علائم آن نیز آشنا باشید که در صورت مشاهده سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنید. در ادامه تلاش می‌کنیم تمامی سؤالات شما را در این مورد به زبانی ساده پاسخ دهیم.
حاملگی پوچ یا مولار چیست و چه تفاوتی با بارداری خارج از رحم دارد؟
حاملگی مولار یا حاملگی پوچ زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارورشده ناهنجاری‌های ویژه و خاصی دارد که براثر آن به شکل غیرطبیعی رشد می‌کند. در این حالت به‌جای تبدیل به جنین، تخمک به توده‌ای گوشتی تبدیل می‌شود که با نام مول در علم پزشکی شناخته‌شده است. در این حالت جنین، کیسه جفتی یا بافت زنده‌ای وجود ندارد، اما در بارداری خارج از رحم جنین به وجود آمده ولی در خارج از رحم قرارگرفته است.
حاملگی خارج از رحم در چه محل‌هایی صورت می‌گیرد؟
زمانی که تخمک پس از لقاح بارور می‌شود از طریق لوله‌های رحم به درون آن منتقل می‌شود. درصورتی‌که لوله‌های رحمی به هر دلیلی آسیب‌دیده یا مسدود شده باشند، تخم به سمت رحم هدایت نمی‌شود و در همان لوله لانه گزینی می‌کند. علاوه بر لوله رحم در موارد نادری ممکن است تخمک در مکان‌های زیر نیز قرار بگیرد:
• تخمدان
• دهانه رحم
• محل زخم سزارین
آیا حاملگی خارج از رحم خطرناک است؟
تخمک در هر محلی که خون‌رسانی مناسبی وجود دارد، لانه گزینی و رشد می‌کند، اما هر محلی به‌غیراز رحم امکان خون‌رسانی در ماه‌های بعدی بارداری را ندارد. به‌عنوان‌مثال لوله‌های رحم ازجمله جاهایی است که تخم در آن قرار می‌گیرد، ولی لوله‌ها بسیار تنگ هستند و رشد جنین منجر به پاره شدن آن می‌شود.
این نوع از حاملگی برای مادر بسیار خطرناک است که می‌تواند منجر به مرگ او نیز شود. علاوه بر این بارداری خارج از رحم با عوارضی از قبیل آسیب لوله رحم یا از بین رفتن کامل آن همراه است. به همین خاطر تشخیص به‌موقع، درمان و مراقبت‌های پس‌ازآن بسیار اهمیت دارد.
پیشگیری از بارداری خارج از رحم
پیشگیری بارداری خارج از رحم در تمامی موارد ممکن نیست، ولی با رعایت بهداشت باروی می‌توانید خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهید. بیماری‌های مقاربتی ممکن است منجر به PID شوند.
برای پیشگیری از بروز حاملگی خارج از رحم غربالگری‌های STD و معاینات زنان انجام دهید. ترک سیگار نیز ازجمله اقدامات لازم برای جلوگیری از بروز این عارضه است.
دلایل بارداری خارج از رحم
دلایل بارداری خارج از رحم همیشه یکسان نیست. موارد متعددی وجود دارند که منجر به بروز این عارضه می‌شوند. ازجمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• عوامل هورمونی
• نواقص مادرزادی
• بارداری IUD
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• التهاب و زخم در لوله فالوپ براثر بیماری‌های قلبی، عفونت و جراحی
• درمان‌های ناباروری
• مصرف داروهای ناباروری
• داشتن سابقه بارداری خارج از رحم
• بیماری‌هایی که بر اندام‌های تناسلی و لوله‌های فالوپ تأثیر می‌گذارند.
فاکتورهای افزایش‌دهنده حاملگی خارج از رحم
همان‌طور که در ابتدای متن اشاره کردیم بارداری خارج از رحم عارضه‌ای است که برای هر زنی رخ می‌دهد. عوامل و فاکتورهایی وجود دارند که احتمال بروز آن را افزایش می‌دهند. این عوامل به شرح زیر هستند:
• جراحی‌های لوله‌های رحم
• سابقه بارداری خارج از رحم
• عفونت در دستگاه تناسلی فوقانی (این مشکل براثر بیماری‌های آمیزشی سوزاک به وجود می‌آید.)
• مسائل مربوط به باروری ازجمله ناباروری براثر آسیب‌دیدگی لوله‌های رحم
• حاملگی بعد از 35 سالگی
• ابتلا به آندومتریوز
• استعمال دخانیات
علائم بارداری خارج رحم چیست؟
علائم بارداری خارج از رحم در اوایل دوران بارداری پدیدار می‌شود، البته این علائم در زنان مختلف ممکن است متفاوت باشد. بااین‌وجود برخی از بانوان هیچ علامتی از این بیماری را ندارند و تنها پس از پارگی لوله‌های رحم متوجه ابتلا به این عارضه می‌شوند. همچنین این نکته را به خاطر داشته باشید که در بارداری خارج رحم نیز ممکن است علائم بارداری از قبیل موارد زیر را داشته باشید:
• درد پستان
• حساسیت
• خستگی
• حالت تهوع
همچنین ممکن است شاهد علائمی از قبیل درد در شکم، احساس سختی و خونریزی پراکنده و خفیف در واژن باشید. درهرصورت به شما توصیه می‌کنیم که با مشاهده هر یک از این علائم به پزشک متخصص خود مراجعه نمایید که از پارگی لوله رحم جلوگیری کنید. شایع‌ترین علائم بارداری خارج از رحم را در ادامه به‌صورت مختصر توضیح می‌دهیم.
حساسیت با درد در ناحیه لگن یا شکم
ممکن است به‌صورت شدید، ناگهانی، متناوب، خفیف یا حتی مداوم در ناحیه لگن و شکم خود احساس درد داشته باشید. این درد بیشتر در هنگام سرفه یا دفع مدفوع حس می‌شود. ممکن است چنین دردی را تنها در یک‌طرف لگن یا شکم خود احساس نمایید. در برخی از موارد نیز ممکن است این درد همراه با استفراغ و تهوع باشد.
لکه بینی یا خونریزی واژن
ازجمله شایع‌ترین علائم بارداری خارج از رحم لکه بینی یا خونریزی پس از مثبت شدن بیبی چک است که به عادت ماهانه خفیف شباهت دارد. در این حالت خون به رنگ قهوه‌ای یا خون خشک‌شده است. لکه بینی و خونریزی واژن در صورت حاملگی خارج از رحم به‌صورت متناوب، شدید، مداوم یا خفیف ادامه پیدا می‌کند.
درد در شانه‌ها
خونریزی و دل‌درد نیز به دلایل مختلفی رخ می‌دهد، اما درد در شانه به هنگام دراز کشیدن از جدی‌ترین علائم پارگی لوله‌های رحم در بارداری خارج از رحم است. این درد به علت خونریزی داخلی حس می‌شود؛ چراکه خونریزی داخلی منجر به تحریک اعصابی می‌شود که به سمت شانه‌ها می‌روند.
غش، نبض ضعیف و تپش قلب
پارگی رحم ممکن است خود را با علائمی از قبیل موارد زیر نشان دهد:
• شوک
• نبض ضعیف
• تپش قلب
• رنگ‌پریدگی پوست
• سرگیجه
• غش
با مشاهده هر یک از این علائم با اورژانس تماس بگیرید.
علائم بارداری خارج از رحم با بیبی چک
شایعاتی در خصوص امکان تشخیص حاملگی خارج از رحم وجود دارد، ولی در حقیقت چنین چیزی ممکن نیست. شاید در مواردی بارداری خارج از رحم موجب منفی شدن تست بیبی چک شود. دلیل چنین موضوعی این است که در هنگام بارداری ابتدا هورمون JCG بتا در خون ظاهر می‌شود. سپس بعد از متابولیک به ادرار منتقل‌شده و به‌سرعت دفع می‌شود.
با توجه به این‌که رشد این هورمون در بارداری خارج از رحم کم است، شما به‌اشتباه تصور می‌کنید که باردار نیستید. به‌طورکلی علائم بارداری خارج از رحم با بیبی چک مشاهده نخواهد بود. برای آگاهی از این موضوع راه‌های بسیاری وجود دارد که در ادامه به‌طور کامل آن‌ها را توضیح داده‌ایم.
اورژانسی‌ترین علائم بارداری خارج رحم چیست؟
در صورت مشاهده هر یک از علامت‌های مطرح‌شده در متن فوق بهتر است که به پزشک متخصص مراجعه نمایید که با آزمایش و معاینه از ابتلا یا عدم ابتلا به آن اطمینان حاصل کنید. بااین‌حال علامت‌هایی وجود دارند که در صورت بروز باید سریعاً به اورژانس و بیمارستان مراجعه کنید؛ چراکه شاید جان شما درخطر باشد. این علائم به شرح زیر هستند:
• احساس سبکی در سر
• غش
• احساس شوک
تشخیص حاملگی خارج از رحم
درصورتی‌که علائم مطرح‌شده فوق را داشتید، به پزشک متخصص خود مراجعه نمایید که با معاینه، آزمایش خون و سونوگرافی از ابتلا یا عدم ابتلا شما به بارداری خارج از رحم اطمینان حاصل کند. به‌طورکلی موارد تشخیص حاملگی خارج از رحم به شرح زیر هستند.
معاینات پزشکی
پزشک به کمک معاینه با بررسی برخی از علائم احتمال وجود بارداری خارج از رحم را موردبررسی قرار می‌دهد. این علائم شامل معاینه شکم و واژینال است. درصورتی‌که در حین معاینه واژن و دهانه رحم در لگن خود احساس درد داشته باشید، احتمالاً به بارداری خارج از رحم دچار شده‌اید.
ترشح واژینال و هرگونه خونریزی توسط پزشک بررسی می‌شود. همچنین پزشک با بررسی میزان تغییرات اندازه تخمدان و رحم و بررسی وجود توده شکمی از ابتلا شما به بارداری خارج از رحم اطمینان پیدا می‌کند. درصورتی‌که پزشک بارداری خارج از رحم را محتمل بداند، سونوگرافی و آزمایش خون تجویز می‌کند.
آزمایش خون و ادرار
پزشک برای بررسی میزان هورمون HCG آزمایش ادرار یا خون تجویز می‌کند. درصورتی‌که میزان این هورمون در بدن بالا باشد، شما بدون هیچ مشکلی باردار هستید، ولی اگر سطح هورمون از میزان استاندارد آن کمتر باشد، احتمالاً به بارداری خارج از رحم مبتلا شده‌اید.
البته اگر علائم دیگر این عارضه را نداشته باشید، پزشک بار دیگر آزمایش خون را برای دو روز بعد تجویز می‌کند. درصورتی‌که پس از گذشت دو روز همچنان سطح هورمون HCG پایین باشد، احتمال بارداری خارج از رحم وجود دارد.
سونوگرافی
درصورتی‌که در هفته ششم حاملگی آزمایش بارداری مثبت باشد و در سونوگرافی جنین در ساک حاملگی دیده نشود، احتمالاً شما به بارداری خارج از رحم مبتلا هستید. در این حالت پزشک به‌وسیله سونوگرافی واژینال رحم و لوله‌های آن را با دقت بررسی می‌کند.
کوچک بودن تخمک ممکن است از تشخیص قطعی بارداری خارج از رحم جلوگیری کند، ولی وجود خونریزی یا توده در لوله رحم احتمال این عارضه را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که هیچ‌یک از علائم مطرح‌شده را ندارید و در سونوگرافی نیز به‌طورقطع توده یا خونریزی دیده نشد، احتمالاً شما روزهای ابتدایی حاملگی خود را می‌گذرانید یا شاید جنین سقط شده باشد.
به همین خاطر تا زمانی که احساس درد نکنید، پزشک شرایط شما را با سونوگرافی و آزمایش‌های هورمونی تحت نظر قرار می‌دهد. این نظارت تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که پزشک به تشخیص قطعی برسد. درصورتی‌که آزمایش و سونوگرافی پزشک را در تشخیص قطعی بارداری خارج از رحم کمک نکند، پزشک به لاپاراسکوپی رو می‌آورد.
لاپاروسکوپی عملی است که در آن دوربین کوچکی را به‌وسیله برش ریزی برای تشخیص بهتر وارد شکم می‌کنند.
درمان حاملگی خارج از رحم
درمان بارداری خارج از رحم با موارد زیر در ارتباط است:
• دقت در تشخیص
• بزرگی جنین
• امکانات پزشک
در ادامه روش‌های درمان بارداری خارج از رحم را به شما معرفی می‌کنیم.
درمان دارویی
درصورتی‌که پزشک در خصوص بارداری خارج از رحم تردید نداشته و جنین کوچک باشد، متخصص متوسل به درمان دارویی می‌شود. معمولاً داروی متوترکسات برای بارداری خارج از رحم برای بیمار تجویز خواهد شد. این دارو تزریقی است که از طریق خون به جنین می‌رسد و رشد سلول‌های جفت را متوقف می‌کند. درگذر زمان سلول‌های جنین جذب بدن مادر می‌شوند. مشاهده علائم زیر پس از مصرف دارو طبیعی است:
• درد شکم
• گرفتگی ماهیچه‌ها
• تهوع
• اسهال
• استفراغ
در این مدت از مصرف داروهای زیر، برقراری رابطه جنسی، قرارگیری زیر نور خورشید و فعالیت‌های شدید بپرهیزید:
• مولتی‌ویتامین‌ها
• ایبوپروفن
• آسپرین
• ناپروکسن
• مکمل‌هایی از قبیل فولیک‌اسید
پس‌ازآن برای اطمینان از حذف جنین آزمایش خون جهت بررسی میزان هورمون HCG تجویز می‌شود. درصورتی‌که در زمان مصرف دارو نشانه‌هایی از قبیل موارد زیر را داشتید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید:
• درد شدید شکم
• درد شانه
• خونریزی شدید
• نبض ضعیف
• تپش قلب
• سرگیجه
• رنگ‌پریدگی پوست
• غش
جراحی لاپاراسکوپی
در مواردی از قبیل عدم اثرگذاری درمان دارویی، خونریزی و درد شدید یا ابتلا به بیماری خاص عمل جراحی توصیه می‌شود. درصورتی‌که وضعیت بیمار پایدار بوده و جنین به‌اندازه رشد کرده باشد، جنین را به کمک جراحی لاپاراسکوپی خارج می‌کند.
پزشک دوربین کوچکی را از برش ریزی روی ناف وارد شکم می‌کند. پس از بررسی لوله‌های رحم بافت باقی‌مانده یا جنین را خارج می‌کنند. در این روش می‌توان لوله‌های رحم را حفظ کرد، ولی اگر لوله‌های رحم آسیب جدی دیده باشند یا بیمار دچار خونریزی شدیدی شود، لوله‌ها را از رحم خارج می‌کنند.
این جراحی به بیهوشی عمومی، پزشک جراحی باتجربه و تجهیزات ویژه نیاز را دارد. بهبود و دوران نقاهت این عمل در حدود یک هفته است. پس از جراحی همانند درمان دارویی برای اطمینان از حذف کامل جنین آزمایش‌های متنوع و سونوگرافی تجویز می‌شود. آزمایش‌ها تا زمانی ادامه پیدا می‌کنند که میزان هورمون HCG به صفر برسد.
جراحی شکمی
درصورتی‌که خونریزی شدید باشد، زخم گسترده شود یا جنین بیش‌ازحد بزرگ‌شده باشد، جراحی لاپاراسکوپی کارساز نخواهد بود. در این حالت به عمل جراحی شکم نیاز است. پس از بیهوشی کامل بیمار جنین از شکم خارج می‌شود.
در این روش نیز امکان حفظ لوله‌های رحم در صورت عدم آسیب‌دیدگی وجود دارد. البته اگر میزان آسیب لوله‌های رحم زیاد باشد، آن‌ها را به‌طور کامل خارج می‌کنند. پس‌ازاین عمل بیمار به شش هفته استراحت نیاز دارد. در دوران نقاهت احساس ناراحتی، درد شکم و نفخ طبیعی است.
آیا بارداری سالم بعد از حاملگی خارج از رحم امکان‌پذیر است؟
هرچه بارداری خارج از رحم زودتر تشخیص داده شود، احتمال بارداری سالم بعد از حاملگی خارج از رحم بیشتر خواهد شد؛ چراکه لوله‌های رحم کمتر آسیب می‌بینند. حتی اگر یکی از لوله‌های رحم براثر این عارضه برداشته شود، بازهم امکان بارداری بدون کمک روش‌های باروری وجود دارد، البته باید لوله دیگر شما در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد.
این نکته را به خاطر داشته باشید که اگر دچار حاملگی خارج از رحم در اثر عفونت یا مسدود شدن لوله رحم شده‌اید، احتمال این‌که لوله دیگر نیز دچار آسیب شده باشد نیز وجود دارد. این مسئله احتمال باروری مجدد را کاهش می‌دهد و خطر حاملگی خارج از رحم را زیاد می‌کند، البته در این حالت نیز می‌توان با روش‌های درمان ناباروری دوباره باردار شوید.
کلام آخر
حاملگی خارج از رحم عارضه‌ای نادر است که برخی از زنان به آن مبتلا می‌شوند. درصورتی‌که این عارضه به‌موقع تشخیص و درمان نشود، خطرناک خواهد بود. ازاین‌رو بهتر است قبل از اقدام به حاملگی در خصوص بارداری خارج از رحم، علائم آن، روش تشخیص و درمانش اطلاعات کاملی جمع‌آوری کنید که در صورت مشاهده هر یک از علائم آن سریعاً به پزشک متخصص مراجعه نمایید. اگر میخواهید اطلاعات بیشتری در مورد علائم بارداری داشته باشید مجله نوت روز را دنبال کنید.
