داشتن کودکی پرخاشگر کابوسی بزرگ برای والدین است، اما کارشناس‌ها معتقد هستند که پرخاشگری کودکان عموماً مقطعی بوده و با برخورد صحیح می‌توان به‌راحتی این دوره را نیز پشت سر گذاشت. این نکته را به خاطر داشته باشید که رفتار کودکان آینه رفتار خودمان است. علاوه بر والدین عوامل محیطی دیگری نیز وجود دارند که در بروز پرخاشگری در کودک تأثیر می‌گذارند. ازاین‌رو به شما پیشنهاد می‌دهیم که در قدم اول دلایل پرخاشگری را بدانید. پس با مجله نوت روز همراه باشید که به 17 روش به سؤال «تربیت کودکان پرخاشگر چیست؟» به‌طور کامل پاسخ‌خواهیم داد. از شما دعوت میکنیم که ما را تا پایان این متن همراهی کنید.
پرخاشگری به چه صورتی بروز پیدا می‌کند؟
پرخاشگری در هر کودکی به شکلی متفاوت بروز پیدا می‌کند؛ بنابراین از تمامی کودکان پرخاشگر توقع رفتاری یکسان را نمی‌توان داشت. پرخاشگری در کودکان در اشکال زیرنمایان می‌شود:
• عصبانیت‌های فیزیکی؛
• قلدری؛
• گاز گرفتن یا لگدزدن؛
• حملات کلامی؛
• تخریب اشیا و اموال؛
• تلاش برای کنترل دیگران از طریق خشونت یا تهدید.
رابطه پرخاشگری با سن کودکان
رفتارهای پرخاشگرانه تنها در کودکان بروز پیدا نمی‌کند، بلکه این نوع از رفتارها از همان نوزادی شروع می‌شود. پژوهشگران طی تحقیقات بسیاری دریافتند که 41 درصد از دختران و 55 درصد از پسران از سن دوسالگی رفتارهای پرخاشگرانه‌ای را از خود نشان می‌دهند. همچنین این رفتارها در 34 درصد از دختران و 25 درصد از پسران تا 5 سالگی ادامه دارد.
علائم پرخاشگری در بیشتر کودکان با رفتن به مهدکودک کم می‌شود و این روند کاهشی با مدرسه رفتن کودک بسیار بیشتر خواهد شد. این در حالی است که در اوایل نوجوانی پرخاشگری به اوج خود می‌رسد که از 17 سالگی به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند. به‌طورکلی شکل‌های جدی پرخاشگری در دختران بین 13 تا 15 سالگی و در پسران بین 16 تا 17 سالگی به اوج می‌رسد.
چه زمانی پرخاشگری در کودکان نامتعارف است؟
کودکی که هرروز به دنبال اتفاقی خاص رفتارهای پرخاشگرانه ازجمله گریه، پا کوبیدن، لگدزدن و … را از خود نشان می‌دهد، نیاز به درمان ندارد؛ چراکه این‌گونه رفتارها با رفتن کودک به مهد و مدرسه کاهش پیدا می‌کند. البته نحوه تربیت کودکان پرخاشگر در کاهش این‌گونه رفتارها قبل از رفتن او به مدرسه نیز مؤثر است.
بااین‌حال اگر کودک شما در زمان مدرسه نیز رفتارهای نامتناسب با سن خود نشان داد یا با دوستان، هم‌کلاسی‌ها و اعضای خانواده به مشکل خورد، به مشاوره‌ای جدی با متخصص نیاز پیدا می‌کند. در چنین مواردی به شما توصیه میکنیم که علاوه بر رعایت 17 روش مطرح‌شده پیش رو به متخصص نیز مراجعه نمایید.
علت پرخاشگری؛ اولین قدم برای تربیت کودکان پرخاشگر
پرخاشگری یکی از علائم بلوغ فرزندان شما به شمار می‌آید. ازاین‌رو مشاهده چنین رفتارهایی در نوجوانان کاملاً طبیعی است. باوجوداینکه این حالات در بسیاری از کودکان نیز دیده می‌شود، ولی به علت وجود عوامل مختلفی در کودک بروز پیدا می‌کند. اولین قدم برای تربیت کودکان پرخاشگر یافتن دلایل بروز آن است. از مهم‌ترین دلایل پرخاشگری در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشاهده و الگوپذیری
این نکته را به خاطر داشته باشید که والدین مؤثرترین و مهم‌ترین عامل تربیتی کودکان محسوب می‌شوند. از تولد تا دوران نوجوانی، فرزندانتان بیشتر زمان خود را با شما می‌گذرانند. در این دوران آنها رفتارهای خوب و بد شمارا مشاهده می‌کنند و از تمامی آنها الگوبرداری می‌کنند.
درصورتی‌که پدر یا مادری پرخاشگر هستید و خلق‌وخوی عصبی دارید، به‌هیچ‌وجه توقع کودکی آرام بدون هیچ‌گونه رفتارهای پرخاشگرانه را نداشته باشید؛ چراکه آنان به‌صورت کاملاً ناخودآگاه همانندسازی می‌کنند.
این نکته را به یاد داشته باشید که حتماً لازم نیست شما با کودکتان به‌طور مستقیم پرخاشگری کرده باشید که درنهایت از شما این رفتار را بیاموزد. تمامی رفتارهای شما با افراد مختلف مورد مشاهده و درنهایت ضبط و ثبت کودک قرار می‌گیرد. مشاهده فیلم‌ها و بازی‌های خشن نیز در الگوبرداری اشتباه کودک نقش دارند.
ناکامی
ناکامی از دیگر دلایل بروز پرخاشگری در کودکان به شمار می‌آید. زمانی که فرزند شما به خواسته و هدف‌هایش نرسد، احساس ناکامی می‌کند. در این مواقع رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از او سر می‌زند. این نکته را به خاطر داشته باشید که اگر این رفتارها موجب دستیابی او به خواسته‌اش شود، پرخاشگری تبدیل به الگویی موفقیت‌آمیز برای رسیدن به اهداف او خواهد شد. در این صورت کودک یاد می‌گیرد که با پرخاشگری به اهدافش برسد؛ پس چنین رفتارهایی در او تثبیت خواهند شد.
اضطراب
کودکان مضطربی که آرامش ندارند نیز بیشتر در معرض رفتارهای پرخاشگرانه قرار می‌گیرند، البته در بیشتر موارد آنها کمی بعد از کار خود پشیمان می‌شوند و حتی ممکن است از والدینشان به خاطر رفتار اشتباه خود عذرخواهی کنند.
افسردگی
درصورتی‌که علاوه بر پرخاشگری رفتارهای زیر نیز از کودک شما سر زد، به متخصص و مشاور مراجعه کنید؛ چراکه به‌احتمال‌زیاد فرزند شما دچار افسردگی شده است. نشانه افسردگی در کودکان عبارت هستند از:
• شب‌ادراری
• دوری گزیدن از دیگران
• گریه‌های بی‌دلیل و مداوم
• افت تحصیلی در مدرسه
عوارض مصرف دارو
پرخاشگری و کج‌خلقی در بسیاری از کودکان به خاطر مصرف برخی از داروها است. در چنین مواردی قطع دارو زیر نظر پزشک منجر به خاتمه چنین رفتارهایی می‌شود.
مدرسه
برخی از کودکان ممکن است در مدرسه قربانی پرخاشگری رفتارهای هم‌کلاسی یا معلم خود باشند. رفتارهایی از قبیل موارد زیر منجر به بروز پرخاشگری در کودک می‌شود:
• تمسخر کودک توسط هم‌کلاسی‌ها یا معلم‌ها؛
• کتک خوردن از دانش‌آموزان سال بالایی؛
• افت تحصیلی؛
• شماتت کودک توسط معلم جلوی سایر دانش‌آموزان؛
• خجالتی بودن و سکوت در کلاس مدرسه.
17 روش تربیت کودکان پرخاشگر
حال که با دلایل بروز پرخاشگری در کودکان آشنا شدید، وقت آن است که نحوه تربیت آنها را با توجه به روانشناسی کودکان پرخاشگر بیاموزید. در تمام مدت این نکته را به خاطر داشته باشید که دوره پرخاشگری کودک شما موقت و گذرا خواهد بود که با صبر، بردباری و رفتارهای درست اصلاح می‌شود.
کودکان آینه‌هایی شفاف هستند که رفتارهای ما یا عوامل محیطی اطرافشان را نشان می‌دهند. پس هیچ کودکی به‌طور مادرزاد پرخاشگر نیست و این رفتارها تنها براثر فاکتورهایی بروز پیداکرده‌اند. 17 راهکار تربیت کودکان پرخاشگر به شرح زیر هستند.
راهکار اول: به کودکان خود بدبین نباشید
زمانی که درخواست کودک شما تحقق پیدا نمی‌کند، ممکن است که رفتارهای بی‌ادبانه‌ای با شما داشته باشد. در این موارد به شما توصیه میکنیم که بدون کوچک‌ترین عصبانیتی و با بردباری با او برخورد کنید. هرچند که چنین عکس‌العملی کمی سخت است!
در ابتدا این نکته را در نظر داشته باشید که کودکان احساساتشان را بدون هیچ درکی به روش شما بروز می‌دهند. همچنین محققان و روان‌شناسان حوزه خانواده معتقد هستند که رفتارهای خصمانه والدین با کودک نه‌تنها منجر به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه او نمی‌شود، بلکه عاملی تشدیدکننده نیز هست.
راهکار دوم: در مورد توانایی‌های کودکتان انتظارات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید
سعی کنید انتظارات واقع‌بینانه‌ای نسبت به توانایی‌های کودک خود داشته باشید. خردسالان برای پردازش دستورالعمل‌های شفاهی شما به زمان بیشتری نیاز دارند. همچنین حواس آنها به‌راحتی پرت می‌شود؛ بنابراین زمانی که به او دستوری می‌دهید، انتظار عکس‌العمل با سرعت‌بالا را از او نداشته باشید.
کودکان با سرعت کمتری کارهایشان را انجام می‌دهند. همچنین دستورالعمل‌های متفاوت ممکن است آنها را گیج کند. انجام فعالیت‌های متفاوت درزمانی کوتاه نیز برای بسیاری از کودکان مقدور نیست. ازاین‌رو دستورات خود را با توجه به توانایی فرزندتان هماهنگ کنید.
راهکار سوم: در مورد همدلی کودک انتظارات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید
در مورد همدلی و مهربانی کودک خود انتظارات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید. در این دوران کودکان در حال یادگیری هستند که چگونه خلق‌وخوی خود را کنترل کنند. درصورتی‌که کودکان دنیا را ناعادلانه یا سرشار از خشم بدانند، رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از خود نشان می‌دهند.
زمانی که کودکان نمی‌توانند نسبت به دیگران مهربان باشند، احتمالاً موقعیت را به‌طور متفاوتی درک کرده‌اند. ازاین‌رو به آنها فرصت دهید که مهربانی کردن و همدلی را یاد بگیرند. بدین منظور می‌توانید از راه‌کارهای زیر استفاده کنید:
• ایجاد روابط ایمن با شما به‌عنوان والدین
• صحبت کردن در مورد احساساتتان
• نشان دادن الگوهای مثبت
• تشویق و تحسین کودک برای همکاری و خودکنترلی
راهکار چهارم: برای داشتن رابطه‌ای مثبت تمرکز کنید
بیشتر والدین تمایل دارند که رفتارهای کودکان پرخاشگر خود را کنترل کنند. پاسخ آنها در برابر هر تخلف کودک انتقاد و تنبیه است، اما این‌گونه رفتارها موجب ایجاد رابطه‌ای سراسر تنش و درگیری می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که پاسخ مثبت در برابر کارهای خوب کودک و نادیده گرفتن کارهای اشتباه او احتمال یادگیری مهارت اجتماعی را در کودک افزایش می‌دهد.
برای تربیت کودکان پرخاشگر خود ابتدا اولویت‌هایتان در ارتباط با فرزندتان را اصلاح نمایید. داشتن رابطه‌ای مثبت مهم‌تر از اصلاح رفتارهای پرخاشگرانه کودک است. پس اولویت‌های رفتاری خود را بار دیگر انتخاب کنید.
راهکار پنجم: آرامش روانی‌تان را حفظ کنید
رفاه روانی شما به معنای رفاه روانی کودک است. ازاین‌رو این مسئله را به‌هیچ‌وجه قربانی شرایط نکنید. مقابله با رفتارهای پرخاشگرانه کودک استرس‌زا است. استرس به روح و روان شما آسیب می‌رساند، شمارا بیمار می‌کند و درنهایت روابط عاطفی‌تان را متزلزل خواهد کرد. این نکته را به خاطر داشته باشید که استرس مسری است و از شما به کودکتان نیز منتقل می‌شود؛ بنابراین آرامش فکری شما در تربیت صحیح کودکانتان نقش مهمی دارد.
راهکار ششم: سیستم انضباطی در خانه ایجاد کنید
زمانی که کودکان شما رفتارهای تهاجمی، سر کشانه و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند، اوضاع خانه چندان مطلوب نخواهد بود. کودکان برای داشتن ارتباط با شما نیاز به تشویق و تحسین دارند، اما حقیقت این است که رفتارهای نادرست آنها والدین را عصبانی، بدخلق و ناامید می‌کند. چنین عکس‌العمل‌هایی از سوی والدین کاملاً منطقی و طبیعی است.
این نکته را در نظر داشته باشید که پرخاشگری کودکانتان در وهله اول به خود آنها آسیب می‌رساند؛ چراکه مردنم واکنشی منفی نسبت به کودکان در زمان پرخاشگری دارند. در چنین مواردی سعی کنید که رفتاری متعادلانه داشته باشید؛ یعنی نه کودک خود را بیش‌ازحد تنبیه کنید و نه بیش‌ازحد به او محبت نمایید.
برای حل این مشکل روان‌شناسان توصیه کرده‌اند که سیستم سهمیه‌بندی انضباطی در خانه ایجاد نمایید. در این روش باید سخت‌ترین محدودیت‌ها را برای اعمال پرخاشگرانه و ضداجتماعی آنها در نظر گرفت. اعمالی که موجب آسیب عاطفی یا فیزیکی می‌شود در این دسته قرار می‌گیرند.
کودکان شما باید به‌طور واضح متوجه شوند که برخی از رفتارها غیرقابل‌قبول هستند. مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهند که در صورت عدم کنترل هر نوع رفتار پرخاشگرانه، آنها به‌مرور تشدید می‌شوند.
راهکار هفتم: مهارت‌های اجتماعی و عاطفی را آموزش دهید
شاید بهترین رفتار با کودکان پرخاشگر آموزش توسعه مهارت‌های عاطفی و اجتماعی به آنها باشد. برای این کار علاوه بر آموزش، آنها را از محیط‌هایی دور کنید که بر توانایی‌شان تأثیر منفی می‌گذارند. کودکان به سال‌ها زمان نیاز دارند که به درک درستی از احساسات خود برسند. ازاین‌رو به آنها وظایفی را بسپارید که توانایی انجامش را دارند.
راهکار هشتم: انتظارات خود را به‌طور واضح و آرام بیان کنید
انتظارات خودتان را به‌صورت واضح بیان کنید. همچنین بهتر است که به‌جای وضع ممنوعیت‌ها، کارهای مثبت او را مورد تحسین قرار دهید. سعی کنید که با مداخلات بیش‌ازحد خود کودکتان را عصبی نکنید. مطالعات روانشناسی در حیطه کودکان نشان می‌دهند که این نوع تربیت با توسعه خودکنترلی فرزند شما تداخل دارد.
درصورتی‌که کودک شروع به پرخاشگری کرد، به آنها با لحنی دوستانه تذکر دهید. در بسیاری مواقع ممکن است که این رفتارهای پرخاشگرانه به خاطر ظرفیت حافظه کاری پایین آنها یا عدم یادگیری مهارت‌های کنترل خشم باشد.
راهکار نهم: رفتارهای ناپسند و نادرست را برای فرزندانتان تعریف کنید
همان‌طور که بسیاری از قوانین شهروندی، شهرنشینی یا آپارتمان‌نشینی در ابتدا برای ما تعریف‌شده است؛ رفتارهای ناپسند و صحیح نیز باید برای کودک مشخص شود. مشکل اصلی آنجاست که در بسیاری از مواقع کودکان تصویر واضحی از رفتارهای اشتباه و عکس‌العمل دیگران در قبال این رفتارها ندارند. تربیت کودکان پرخاشگر از طریق صبحت کردن و تعریف درست کارهای صحیح و غلط راحت‌تر و مؤثرتر خواهد بود.
راهکار دهم: برای انجام کارها به کودکان خود فرصت دهید
هیچ‌گاه سرعت یادگیری یا عکس‌العمل کودکتان را با خود یا سایر دوستان بزرگ‌ترش مقایسه نکنید. کودکان دیرتر و کند تر از شما واکنش نشان می‌دهند. همچنین انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر برای آنها زمان‌بر است.
به کودکان خود زمان کافی برای انجام فعالیت‌های مختلف بدهید. با این کار از پرخاشگر شدن کودک خود جلوگیری خواهید کرد؛ چراکه فشار انجام کاری یا تغییر فعالیتی موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودک می‌شود.
راهکار یازدهم: پاداش دهید
زمانی که کودک شما رفتار پسندیده یا کاری درست انجام داد، بازخورد و عکس‌العمل مثبت خود را با تحسین و تمجید نشان دهید. همیشه برای تشویق کودکان برای تکرار کار صحیح نیاز به خرید پاداشی ویژه نیست. بلکه تحسین او در جمع خانواده نیز بهترین پاداش برای او محسوب می‌شود.
راهکار دوازدهم: با کودک خود منصفانه رفتار کنید
زمانی که قانونی را وضع می‌کنید، به آن پایدار بمانید. کودکان متوجه محدودیت‌ها و قانون‌های شما می‌شوند، اما زمانی که شما به‌طور دلخواه برخی از این قوانین یا محدودیت‌ها را زیر پا می‌گذارید، اقتدار خود را زیر سؤال می‌برید؛ بنابراین با کودک خود منصفانه و معقولانه برخورد کنید.
راهکار سیزدهم: با کودکان خود بازی کنید
بازی‌ها نقش مؤثری در تربیت کودکان پرخاشگر دارند. به‌عنوان والدین همیشه زمانی را برای بازی با کودک خود در نظر بگیرید. سعی کنید برای تقویت مهارت‌های او، بازی‌های بر پایه رفتارهای اجتماعی و رشد خودکنترلی را انتخاب کنید. البته ممکن است که کودکان پرخاشگر علاقه‌ای به بازی نداشته باشند، ولی بازی بهترین راهکار برای برقراری ارتباط و آموزش غیرمستقیم کودک است.
راهکار چهاردهم: بهتر است که فرزندتان خواب کافی داشته باشد
ارتباط خواب و خلق‌وخوی افراد بر کسی پوشیده نیست. بدخوابی یا کم‌خوابی، کودک شمارا بدخلق و پرخاشگر می‌کند. خواب کمتر موجب بروز رفتارهای ناهنجار در کودک شما می‌شود. پرخاشگری، عصبانیت، کینه‌توزی و مشاجره ازجمله رفتارهایی هستند که با کم‌خوابی بیشتری بروز پیدا می‌کنند.
راهکار پانزدهم: بین خواهر و برادرها روابط مثبتی ایجاد نمایید
در خانه شرایطی ایجاد نمایید که بین خواهر و برادر روابط مثبتی برقرار باشد. علاوه بر شما بدرفتاری خواهر و برادر نیز بر پرخاشگری کودک تأثیر می‌گذارد. کودکانی که در معرض خشونت قرار می‌گیرند، مستعد ابتلا به اختلالات عاطفی ازجمله افسردگی و اضطراب هستند. رفتارهای ضداجتماعی بین خواهر و برادر از قبیل زورگویی، تحقیر و تمسخر، کتک زدن و … نیز شعله‌های پرخاشگری را افزایش می‌دهد.
راهکار شانزدهم: کنترل خشم با احساسات مثبت
کنترل خشم مهارتی مهم است که در همان کودکی باید به فرزندان آموزش داده شود. با یادآوری افراد حامی و مهم زندگی به آنها بیاموزید که چگونه احساسات منفی خود را کنترل کنند. کارشناسان دریافته‌اند که تجسم عشق و محبت افراد موردعلاقه‌شان باعث می‌شود که کودکان بر احساس پرخاشگری خود غلبه کنند.
راهکار هفدهم: تکنیک‌های حل مسئله را پیاده کنید
از تاکتیک‌های انضباطی برای تربیت کودکان پرخاشگر استفاده کنید. مطالعات ثابت کرده است که تنبیه شدید مشکلات پرخاشگری و رفتاری را در کودکان بیشتر می‌کند. همچنین تاکتیک‌های شرمساری تنها موجب رنجش و خشم کودک می‌شود و حس پشیمانی را در او ایجاد نمی‌کند.
کلام آخر
پرخاشگری در کودکان امری طبیعی است، ولی عدم اطلاع صحیح والدین از علت بروز و چگونگی نحوه برخورد با چنین کودکانی منجر به وخیم شدن اوضاع می‌شود. به همین خاطر پس از اطلاع از علت پرخاشگری کودک خود بهتر است با به‌کارگیری 17 روش مطرح‌شده در این متن به سؤال «روش صحیح تربیت کودکان پرخاشگر چیست؟» به‌طور عملی و علمی پاسخ دهید.
پرخاشگری کودکانتان را به کابوسی بدون درمان تبدیل نکنید. در عوض سعی نمایید که با صبر و شکیبایی چنین رفتاری را در او و خود کاهش و بهبود دهید. این نکته را به خاطر داشته باشید که کودکان پرخاشگر در ابتدا به خود آسیب می‌رسانند؛ چراکه توجه و محبت اطرافیان را به‌صورت نادانسته از دست می‌دهند. شما به‌عنوان والدین اولین و مهم‌ترین پشتوانه فرزندانتان هستند. ازاین‌رو در جهت تربیت کودکان پرخاشگر خود کوشا باشید؛ چراکه در این دنیا آنها کسانی را به دلسوزی شما ندارند. اگر شما هم به یادگیری روش صحیح تربیت فرزند علاقه دارید ما را در مجله نوت روز همراهی کنید.
